سفرنامه مترو تهران ؛ سفری زیرزمینی به تمام نقاط شهر

احتمالا تا همین سی سال پیش اگر با تعداد زیادی از مردم درباره اینکه بدون ماشین یا موتور در تقریبا ۲۵ دقیقه از خیابان امام خمینی (ره) تا بلوار میرداماد یا از صادقیه به بهارستان می‌رسند صحبت می‌کردید این اتفاق رو غیر‌ممکن فرض می‌کردند. گذر زمان اما این فرضیه بعید رو به‌راحتی ممکن کرد. امروز تعداد غیرقابل شمارشی از مردم در تهران برای رسیدن به مقصد از مترو استفاده می‌کنند. بر اساس گفته‌ مدیر عامل شرکت مترو تهران، بالاترین رکورد در پنج اسفند ماه ۹۷ با جابجایی نزدیک به یک میلیون هشتصد‌ و‌ پنجاه هزار نفر به ثبت رسید.

امروز وقتی به نقشه مترو تهران نگاه ‌می‌کنید شبکه پیجیده‌ای از راه‌ها و ایستگاه‌ها رو می‌بینید. برای حفظ کردنشون بهتره نقشه مترو تهران روی گوشی همراهتون باشه یا آنقدر روزها و شب‌های طولانی رو با نگاه کردن به نقشه مترو در واگن گذرونده باشید که همه رو از حفظ بگید و نیازی به دانلود نقشه مترو تهران حس نکنید.

نکته اصلی درباره اهمیت وجود مترو گره‌خوردن زندگی مدرن در کلان‌شهرها با این پدیده است. به‌طوری که بسیاری از فیلسوف‌ها و نظریه‌پردازان مهم مثل والتر بنیامین درباره این عنصر مهم زندگی ما نوشته‌اند. مترو در کنار بلوار و بزرگراه‌ از مشخصه‌های مهم شهرهای مدرن محسوب می‌شود. وصل کردن شرق شهر به غرب یا جنوب شهر به شمال و یکی از دلایل کنار هم قرار گرفتن قشرهای مختلف مردم که تا قبل از این پدیده به‌راحتی کنار هم قرار نمی‌گرفتند به‌وسیله مترو و شبکه گسترده آن میسر شد.

مقدمه‌چینی درباره مترو تهران و پیچیدگی اون رو بیشتر از این ادامه نمیدیم تا در ادامه این مطلب پینورست سراغ سرگذشت و تجربه‌های ملموس‌تر و تاریخ این پدیده بریم.

اولین طرح برای ساخت مترو تهران در دوران محمد‌رضا شاه پهلوی ریخته شد که در آن زمان به سرانجامی نرسید. مترو شهر تهران به‌طور رسمی در ۱۶ اسفند سال ۱۳۷۷ شمسی به‌راه افتاد. خط پنج مترو که از صادقیه تا کرج مسافر جابجا می‌کرد نخستین مسیری بود که کار خود را شروع کرد.

درباره گذشته‌ی مترو تهران نکته جالب دیگر، مطرح شدن ایده واگن اسبی در دوران ناصرالدین شاه بود. این واگن‌ها که تا سال ۱۳۱۰خورشیدی هم به کار خود ادامه می‌دادند مردم شهر را در مسیرهایی از لاله‌زار و ناصر‌خسرو تا سبزه میدان و در مسیر دیگری از خیابان چراغ گاز (امیرکبیر) تا توپخانه می‌رساندند انگار نسخه خیلی ساده شده مترو امروز بودند.

همان‌طور که گفتیم اما اولین برنامه‌ریزی‌ها در اوایل دهه پنجاه برای ساخت مترو آغاز شد ولی با وقوع انقلاب و پس از آن جنگ بین ایران و عراق نمایندگان و مهندسان خارجی ایران را ترک کردند و پروژه متوقف شد. تا پیش از شروع جنگ تونل و سازه‌های‌هایی در حد فاصل ایستگاه شهید حقانی تا شهید بهشتی هم ساخته شد. از اواسط دهه شصت زمزمه‌هایی مبنی بر نیاز به ساخت مترو برای حل مشکلات ترافیکی تهران مطرح گردید و پس از مدت طولانی در سال ۱۳۷۴ بخش‌هایی از کارهای ساختمانی و قراردادهایی برای تامین تجهیزات مترو امضا شد.

بیشتر بخوانید: از باغ فردوس تهران تا تهرانگردی در اطرافش

در نهایت همان‌طور که احتمالا می‌دونید ۱۶ اسفند ۱۳۷۷ خطی که تهران را به کرج متصل می‌کرد به راه افتاد که همان خط پنج (رنگ سبز) در نقشه مترو تهران کنونی است. سال بعد هم از ایستگاه صادقیه تا ایستگاه امام خمینی (ره) قطارها شروع به جابجایی مسافر کردند و بدین شکل نیمه‌ی غربی خط ۲ (رنگ آبی) متولد شد. خط ۱ (رنگ قرمز) سال ۱۳۸۰ بخش طولانی و مهمی را از ایستگاه علی‌آباد به شهید حقانی متصل کرد. البته اگر خاطرتان باشد در ابتدا اسم ایستگاه به‌جای حقانی میرداماد بود. این خط مترو در سال بعد به سمت جنوب امتداد پیدا کرد و به ایستگاه حرم مطهر در بهشت‌زهرا رسید. تا سال‌ ۱۳۸۵ بخش شرقی خط دو از میدان صادقیه تا دانشگاه علم صنعت هم ساخته شد و نقشه مترو تهران شکل ابتدایی خود را پیدا کرد.

در سال ۱۳۸۷ بخش کوچکی از خط ۴ (رنگ زرد) از دروازه شمیران تا میدان فردوسی به‌راه افتاد و بهار سال بعد قسمت شمالی نقشه مترو تهران در خط ۱ تا ایستگاه قلهک ادامه پیدا کرد. تا همان زمان هم ایستگاه‌های میدان شهدا و میدان انقلاب اسلامی در خط ۴ افتتاح شده بودند. قبل از تمام شدن سال فاز شمالی ایستگاه قلهک را به قیطریه متصل کرد.

سال بعدی یعنی ۱۳۸۹ شمسی از ابتدا تا انتهای سال ایستگاه شهید کلاهدوز در انتهای شرقی خط ۴ و ایستگاه‌های چهاراه ولیعصر و نبرد در همین خط، ایستگاه فرهنگسرا در انتهای شرقی خط ۲، ایستگاه محمد‌شهر در خط ۵، ایستگاه شهید صدر در خط ۱ و در نهایت خط ۴ از میدان انقلاب به سمت غرب تا میدان آزادی به بهره‌برداری رسیدند.

از اینجا کم‌کم نقشه مترو تهران سر‌و‌شکل غول‌آسای خود را پیدا کرد و سال ۱۳۹۰ ایستگاه‌های دکتر حبیب‌الله، ابن سینا و پیروزی در خط چهار افتتاح شدند. تابستان همان سال ایستگاه حرم مطهر تا کهریزک به سمت جنوب ادامه پیدا کرد و در نهایت اسفند ماه عمیق‌ترین ایستگاه شهر تهران در میدان تجریش خط یک را به انتهای خود رساند. پیاده شدن از قطار در میدان تجریش تا رسیدن به‌خروجی آن احتمالا به تنهایی یک فایل و معرفی جدا برای خودش نیاز دارد.

فصل بعدی طرح‌های توسعه‌ی مترو در سال ۱۳۹۱ با آغاز به‌کار ایستگاه‌های شهرک اکباتان و ارم سبز در خط ۴ پیگیری شد. در پاییز همان سال خط ۳ مترو (رنگ فیروزه‌ای) کار خود را آغاز و ایستگاه شهید بهشتی را مستقیم به چهارراه ولیعصر متصل کرد. بدین شکل تعداد ایستگاه‌های تقاطعی و دو طبقه‌ی مترو تهران به عدد شش رسید.

برای یه استراحت وسط این همه اسم و تاریخ یه داستان برای تغییر فضا تعریف کنیم. از همین سال کم‌کم دست‌فروش‌های مترو با لواشک‌های پذیرایی هزار تومانی به مترو تهران اضافه شدند و در طی زمان با وجود فراز و نشیب‌هایی که داشتند بازاری تو مترو به‌وجود آوردن که برای خیلی از مسافران جذاب بود و برای رفع مایحتاج با قیمت‌های کمی پایین‌تر راهی پیدا کرده بودند.

سال ۱۳۹۲ تقریبا اتفاقی جز افتتاح ایستگاه آزادی تقاطع شادمان که پیش از این در خط دو فعال بود و به مسیر ایستگاه‌ها در خط ۴ اضافه شد اتفاقی رخ نداد. در سال ۱۳۹۳ پروژه بلند‌پروازانه خط ۳ ادامه پیدا کرد. ایستگاه آزادگان در کمربندی آزادگان در یکی از جنوبی‌ترین نقاط تهران تا ایستگاه چهارراه ولیعصر افتتاح شد. در ادامه‌ی این مسیر از آزادگان ایستگا‌های قلعه‌مرغی، جوادیه، راه‌آهن و میدان منیریه هم به مترو تهران پیوستند. در همین خط تا قبل از پایان سال ایستگاه‌های میدان ولیعصر و شهرک شریعتی هم به‌تعداد ایستگاه‌ها اضافه شدند.

بیشتر بخوانید: باغ موزه هنر ایرانی ؛ در یک ساعت کل آثار تاریخی ایران را ببینید!

سال ۱۳۹۴ قول افتتاح ایستگاه در هر یک ماه از سال به مردم داده و تقریبا عملی شد. در ابتدا میدان جهاد و عبدل آباد در میانه و جنوب خط سه افتتاح شدند. بعد از آن ایستگاه شهید بهشتی در تقاطع خط یک و سه به سمت شمال تا ۱۸ کیلومتر با افتتاح ایستگاه‌های زین‌الدین، نوبنیاد، قائم ادامه پیدا کرد. پس از مدتی هم ایستگاه میرزای شیرازی و پاسگاه نعمت آباد در همین خط کار خود را شروع کردند. تا پیش از تمام شدن سال ایستگاه بیمه و ترمینال‌های ۱، ۲، ۴، و ۶ فرودگاه مهرآباد در خط ۴ افتتاح شدند.

در سال ۹۵ و با افتتاح محل جدیدی برای نمایشگاه بین‌المللی تهران تلاش برای گسترش خظ مترو به سمت جنوب از نو آغاز شد. در نهایت در اواخر فروردین ماه ایستگاه شهر آفتاب افتتاح شد. ایستگاه شهر آفتاب مترو تهران با الهام از معماری چهلستون اصفهان از زیبا‌ترین ایستگاه‌های ساخته شده و به‌لحاظ مساحت بزرگ‌ترین ایستگاه در بین خطوط مترو تهران به‌حساب می‌آید. در ادامه این سال فاز ایستگاه‌های شمالیِ خط ۳ با ایستگاه‌های خواجه عبدالله انصاری، سهروردی، شهید قدوسی، شهید صیاد‌شیرازی، هروی و حسین آباد فعال شد.

سال ۹۶ برای مترو به‌شکل عجیبی طی شد. به‌جز ایستگاه شهید محلاتی در خط ۳، هفت ایستگاه دیگرُ خط جدید و تازه تأسیس ۷ (رنگ بنفش) را شکل دادند. این ایستگاه‌ها مثل میدان صنعت، دانشگاه تربیت مدرس و شهید نواب‌صفوی در تقاطع با خط ۲ و در ادامه ایستگاه‌های کمیل، بریانک، میدان محمدیه و بسیج کار خود را آغاز کردند. اما تحت کشمش‌های طولانی که گروهی معتقد به ایمن نبودن ایستگاه‌های خط ۷ و گروهی در مخالفت و مدافع امن بودن ایستگاه‌ها بودند سرانجام فعالیت این ایستگاه‌ها متوقف شد. در این سال به‌جز ایستگاه‌ شهید محلاتی در خط ۳ و فرودگاه امام خمینی (ره) انشعابی در خط یک ایستگاه جدیدی افتتاح نشد.

درسال ۹۷ ایستگاه‌هایی که سال قبل تعطیل شده بودند به‌علاوه مهدیه و هلال‌احمر افتتاح شدند. سال ۹۸ مترو تهران دیگر به غول بزرگی تبدیل شد. خط ۶ مترو (رنگ صورتی) با ایستگاه‌های دولت‌آباد، بعثت، میدان‌ شهدا فعالیت خود را آغاز کردند. افتتاح دوباره میدان محمدیه، ایستگاه مولوی در بخش شرقی خط ۷ و هشتگرد در مسیر توسعه به سمت غرب تهران-کرج در همین سال به روی داد.

تقریبا نه ماه ابتدایی سال ۹۹ و با شروع بیماری کرونا هیچ ایستگاهی شروع به‌کار نکرد تا در آذر ماه متروی امیر‌کبیر در خط ۶ و و برج میلاد در خط ۷ افتتاح شدند. پیش از پایان سال ایستگاه‌های قیام در خط ۷ و یادگار امام، شهید اشرفی اصفهانی و شهید ستاری در قسمت شمالی خط ۶ به خطوط نقشه مترو تهران اضافه شدند.

 بعد از این مرور طولانی درباره تاریخ و گستردگی نقشه مترو تهران سراغ تعدای از ایستگاه‌های مهم و مشهور میریم. اولین ایستگاه مهم دلیل مشهور بودنش به‌خصوص بین کسانی که مترو زیاد سوار می‌شدند ایستگاه شهید همت بود چون تقریبا هیچوقت هیچکس تو این ایستگاه پیاده یا سوار نمی‌شد. امروز دیگه با افتتاح باغ کتاب و باغ موزه دفاع مقدس این ایستگاه دیگه اون مرموزی گذشته رو نداره و بیشتر مورد استفاده قرار میگیره.

بیشتر بخوانید: اسکی سواری در تهران: وقتی که یک خارجی در ایران ۸ زدن را دید

ایستگاه شهید مفتح به‌خاطر چندین مغازه مختلف که در اون واقع شدن از ایستگاه‌های مهم دیگه است اما اگر میخواهید با شلوغی مترو تهران و یا حتی خود این شهر آشنا بشید کافیه تو بیشتر ساعات روز از ایستگاه‌های امام خمینی و دروازه دولت استفاده کنید.

ایستگاه پر تردد بعدی صادقیه است و مردمی که شب‌ها تلاششون رو برای رسیدن به قطار کرج می‌کنند. حرم مطهر در جنوب تهران ایستگاهیه که ‌خصوصا در آخر هفته‌ها و به‌علت دسترسیش به بهشت زهرا شلوغ می‌شه.

در مرکز شهر ایستگاه چهار‌راه ولیعصر و نزدیکیش به چندین دانشگاه و مرکز فرهنگی از ایستگاه‌های پر رفت و آمد دیگه است. تجریش ایستگاه مهم دیگه‌ای که در یکی از مهم‌ترین میدون‌های شمال شهر و در کمال تعجب نه در میدان تجریش که میدان قدس واقع شده و از اونجا به نیاوران، میدان تجریش و محل‌های تاریخی و تفریحی مثل سعدآباد و دربند میشه رفت.

میدان آزادی و ترمینال جنوب که مستقیما مسافران شهرهای دیگه از اونجا وارد تهران میشن و علی‌آباد که تاکسی‌ها و اتوبوس‌های به برخی از محلات جنوب شهر داره از ایستگاه‌های مهم محسوب می‌شوند.

یه سری نکات رو زمان استفاده از مترو بهتره در نظر داشته باشید تا سفر درون‌شهری راحت‌تری رو تجربه کنید. اگر قبلا مترو سوار نشدید یادتون باشه وسیله‌های خیلی بزرگ یا چیزهای خطرناک رو به‌هیچ‌عنوان اجازه نمی‌دهند با خودتون داخل قطار ببرید. یادتان باشد در طی مسیر با آدم‌هایی همراه می‌شوید که هر کدام سلیقه و تفکر و اوضاع روحی خودشون رو دارند و احترام به این تفاوت‌ها به آرامش خودتون و دیگران کمک زیادی می‌کند.

زمان‌هایی که مترو خیلی شلوغ میشه یادتون باشه فقط شما نیستید که تحت فشارید و با وجود سختی سعی کنید صبور باشید و در ضمن در زمان این فشردگی از جیب و وسایل خودتون مراقبت کنید. اگر خیلی از مترو استفاده نکردید حواستون باشه که در مترو گم نشید. داخل قطارها نقشه خطوط مترو وجود دارد اما برای راحت بودن می‌تونید از سایت خود مترو، دانلود نقشه مترو تهران را انجام دهید.در این سایت به‌جز نقشه، برنامه حرکت قطارها، ساعت ورود اولین و آخرین قطار، آخرین قیمت بلیت مترو تهران و توضیحات مختصری درباره ایستگاه‌ها پیدا می‌کنید.

احتمالا وقتی در طول مسیر حوصلتون سر بره شروع به گوش دادن موسیقی می‌کنید یا مشغول گوشی می‌شوید. سعی کنید خیلی حواستون پرت نشود و از ایستگاه مورد نظر جا نمونید. یا خیلی وقتا که صبح زود به سرکار می‌رید و یا شب وقتی برمی‌گردید چنان عمیق خوابتون نبره که ایستگاه مقصدتون رو از دست بدید. شاید برای جلوگیری از این اتفاق بهتره ساعتتون رو حول و حوش زمانی که به ایستگاه مقصد نزدیک می‌شید کوک کنید یا از مسافرانی که زودتر از شما پیاده نمی‌شن بخواید به‌موقع بیدارتون کنند.

بیشتر بخوانید: سفرنامه: گردش در مجتمع گلستان – روایت یک هلندی از تهران

نکات ایمنی  رو به‌خاطر خودتون و دیگران حتما رعایت کنید. فاصله بین در قطار و سکو، نگذشتن از خط زرد، فشار نیاوردن و هل ندادن وقتی روی سکو ایستادید و نکته‌های زیاد دیگری هست که باید‌ مراقبشون باشید. مساله ایمنی زمان استفاده از مترو اون اندازه اهمیت داره که حتی چند سال پیش در کانادا بازی به  ‌Dumb Ways To Die ‌طراحی شد که فقط درباره همین نکات ایمنی برای استفاده از مترو بود و به‌خاطر طنز و خلاقیت در همه جای جهان مشهور شد.

چند نکته مهم دیگه: موقع استفاده از پله‌برقی با روی سکو حتما مراقب کودکان خردسال باشیدو سعی کنید از خونه به‌موقع حرکت کنید تا برای از دست ندادن قطار مجبور نشید دست و پا یا کیفتون رو موقع حرکت قطار بین در بذارید تا بسته نشه. به چهره دیگران خیره نشید؛ این نکته تقریبا در تمامی متروهای جهان از لندن تا توکیو مهم محسوب می‌شود. همون‌ طور که گفتیم خیلی‌ها مسیر طولانی تا مقصد رو با استفاده از گوشی و تبلت می‌گذرونند، وقتی کنارشون هستیم به صفحه گوشی آنها نگاه نکنیم. صندلی‌های مترو تهران برای نشستن ۶ نفر طراحی شدند و نباید به‌عنوان نفر هفتم کسی خودش را به زور جا بدهد. بهداشت عمومی مثل بوی بدن یا دهان وقتی فاصله‌ها با فرد کناری در قطار به کمتر از یک سانتی‌متر هم می‌رسید برای جلوگیری از اذیت دیگران باید رعایت شود.

در نهایت از این قوانین نانوشته در مترو زیاد وجود دارد که پس از مدت کوتاهی استفاده از قطار متوجه آنها می‌شوید. مترو تهران به واگن‌های زنانه و عمومی تقسیم می‌شود و خانم‌ها حق استفاده از همه واگن‌ها را دارند. وجود قسمت‌هایی مخصوص بانوان در همه جای جهان رعایت نمی‌شود و مدنظر قرار دادن واگن ویژه خانم‌ها از نکته‌های مهم و مثبت مترو تهران محسوب می‌شود.

زمان خسنگی اگر امکانش رو داشتید جای خودتون رو به افراد مسن یا ناتوان از ایستادن طولانی بدهید. تحمل فرسودگی پاهایی که ۷۰ سال کار کردن تقریبا از خستگی ما خیلی دشوارتر است. در نهایت هم تقریبا با رعات این نکات از سمت خودتون و حفظ آرامش، سفرهای زیرزمینی خوبی رو تجربه خواهید کرد.

ساعت حرکت قطارهای مترو تهران در روزهای عادی از پنج و نیم تا ده و نیم شب برقرار بود ولی با شروع کرونا به ساعت ده کاهش پیدا کرد. قطارهای سریع‌السیر به سمت گلشهر تا ساعت ۸ شب و از گلشهر به تهران تا ساعت ۹ فعال هستند. برای اطلاع به‌روز و دقیق‌تر درباره ساعت حرکت قطارها یا فاصله زمانی ورود قطار به هر ایستگاه به وبسایت مترو تهران مراجعه کنید.

پیش‌بینی نهایی و چشم‌انداز برای گسترش نقشه خطوط مترو تهران رساندن آن به ده خط است. خط ۸ رسالت را به شرق بزرگراه بسیج، خط ۹ چیتگر را به دولت‌آباد و در نهایت خط ۱۰ ایستگاه وردآورد را به شرق بزرگراه صدر تا قنات متصل می‌کند. برنامه‌ای که اگر محقق شود تقریبا اکثر نقاط تهران با مترو در دسترس خواهند بود.

در آخر تقریبا مطلبی که بتواند تمام گوشه و کنار‌های مخفی و عجیب مسافرت با مترو طی سالیان را توضیح بدهد امکان‌پذیر نیست. مثلا دوره‌ای در دهه ۸۰ شمسی و مترو سواری بسیاری از مردم برای اصطلاحا بلوتوث بازی یا اتفاقات عجیبی که در واگن خانم‌ها مثل سوراخ کردن گوش اتفاق می‌افتد و مواردی از این دست احتمالا امضای مترو تهران است. امیدواریم مطلب امروز براتون مفید و سرگرم‌کننده بوده باشد.

آرش روحی