خانه ملک مشهد ؛ منزل بزرگ‌ترین خیر ایران

قبول دارید که همیشه “ترین ها” نظر همه را به خود جلب می‌کنند؟ مثلا همه ما سریع‌ترین دونده جهان، پولدارترین آدم دنیا یا بهترین فوتبالیست را خیلی خوب می‌شناسیم. امروز می‌خواهیم سفری به چند دهه قبل داشته باشیم تا نگاهی به زندگی حاج حسین آقا ملک از ثروتمندترین افراد در تاریخ کشورمان که درعین‌حال بزرگ‌ترین خیر ایرانی نیز بوده را برایتان تعریف کنیم و نگاهی به خانه ملک مشهد  منزل تاریخی و باشکوه این بزرگ‌مرد داشته باشیم.

خانه ملک مشهد کجاست؟

ما ایرانی‌ها مشهد مقدس را به‌عنوان شهر امام رضا می‌شناسیم. خیلی از مردم کشورمان حتی اگر با سخت‌ترین مشکلات هم دست به گریبان باشند هرسال با هر زحمتی که شده راهی مشهد مقدس می‌شوند تا در کنار حرم امام رضا آرامش پیدا کنند. خانه ملک گل سرسبد خانه‌های تاریخی مشهد است و در ضلع شرقی خیابان امام خمینی رو به روی اداره کل امور مالیاتی استان خراسان رضوی دارایی قرار دارد.

بیشتر بخوانید: مشهد کجا بریم؟ ۱۰ پیشنهاد جذاب برای کشف مجدد مشهد

این خانه در اواخر دوره قاجار ساخته شده و به‌عنوان یک نمونه برجسته از بناهای دوره انتقال معماری یعنی اواخر عصر قاجار شناخته می‌شود. در عین اینکه خانه ملک مشهد بسیار زیبا و معماری خاص آن چیزی متفاوت از سایر خانه‌های تاریخی است؛ اما موضوعی که این اثر تاریخی را خیلی خاص و معروف کرده درواقع شهرت و اعتبار صاحب این خانه یعنی حاج حسین آقا ملک است!

داستان زندگی حاج حسین آقا ملک

باورکردنی نیست؛ اما حاج حسین آقا ملک صاحب‌ خانه ملک مشهد بزرگ‌ترین خیر معاصر کشورمان و یکی از ثروتمندترین افراد در زمان خود بوده است که از او به‌عنوان بزرگ‌ترین واقف کشور نام می‌برند. این مرد که در سال 1250 به دنیا آمد و بیش از صدسال عمر کر و به سلطنت نشستن 6 پادشاه را دیده بود با بی‌نهایت دارایی که از پدرش به ارث برده بود از سال 1316 شروع به وقف اموال خود کرد. به گفته بعضی از قدیمیترها از تبریز تا تهران و مشهد پا روی هر زمین بزرگی که می‌گذاشتی مالک آن حاج حسین آقا ملک بود! 

حاج حسین آقا آن‌قدر از اموالش وقف آستان قدس رضوی و مردم کرد که آستان قدس در سال‌های بعد اداره‌ای به اسم موقوفات ملک راه‌اندازی کرد تا بتواند بهتر به وضعیت موقوفات رسیدگی کند.

در مورد معماری جالب خانه ملک مشهد

اشاره کردیم که خانه ملک مشهد اواخر دوره قاجار ساخته شده است. این خانه تاریخی در 18 شهریور 1377 به‌عنوان یک اثر ارزشمند در فهرست آثار ملی کشورمان به ثبت رسید و دو سال بعد مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. سال 1385 این خانه به‌عنوان یک خانه توریست معرفی شد و در حال حاضر بنای خانه ملک متعلق به سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است و از آن به‌عنوان مرکز هنرهای سنتی میراث فرهنگی خراسان رضوی هم استفاده می‌شود. علاوه بر این، حیاط زیبای خانه در اختیار صندوق احیای آثار تاریخی قرار گرفته است. 

وقتی نوبت به گفتن از معماری این خانه می‌رسد باید گفت که به‌جرئت با یک خانه بسیار خاص و منحصربه‌فرد طرف هستیم! همان‌طور که گفتیم این اثر تاریخی یکی از خانه‌های به‌جا مانده از دوران انتقال معماری یعنی اواخر دوره قاجار است. معماران خوش‌سلیقه آن زمان برای ساخت این خانه معماری اروپایی را با معماری سنتی کشورمان ترکیب کرده‌اند.

خانه ملک مشهد با زیربنای حدود 600 مترمربع در یک زمین وسیع به متراژ 1659 مترمربع ساخته شده است. نمای خانه کاملا سنتی گونه و در عین حال بسیار شکیل است؛ درحالی‌که در ساخت پلان‌ها از معماری اروپایی‌ها کمک گرفته شده است. از بیرون که به خانه نگاه می‌کنیم پنجره‌های چوبی سنتی و آجرکاری‌های بسیار منظم و دقیق در کنار خطوطی از کاشی فیروزه‌ای ما را به یاد اکثر خانه‌های قجری می‌اندازند. وسط حیاط خانه یک حوض نسبتا بزرگ قرار گرفته و دورتادور حیاط با استفاده از باغچه‌های سرسبز به بهترین شکل تزئین شده است. اگر بخواهیم فضای بیرونی را تشبیه کنیم باید گفت دیدن خانه ملک آن‌هم با این معماری سنتی دل‌نشین وسط ساختمان‌های مدرن و بلند اطراف مثل دیدن آب وسط کویر است! البته ناگفته نماند که خانه ملک در گذشته بسیار وسیع‌تر بود اما متاسفانه سایر بخش‌های خانه تخریب شده‌اند و فقط قسمت بیرونی آن پابرجا مانده است.

وارد خانه که می‌شویم در طبقه اول سقف مشبک و منبت‌کاری شده بسیار زیبا نگاه شمارا به خود خیره خواهد کرد. علاوه بر سقف می‌توانید با تماشای شومینه طبقه اول هنر گچ‌برهای آن زمان را از نزدیک ببینید. طبقه دوم خانه درواقع نوعی موزه است که در آن ویترین‌های شیشه‌ای تعبیه شده‌اند تا آثار هنرمندان و اشیاء خانه در آن‌ها به نمایش گذاشته شوند. در این طبقه هنرمندان مشغول کار هستند و انواع کارگاه‌های هنرهای سنتی در این محل برای علاقه‌مندان برگزار می‌شوند.

بیشتر بخوانید: هفت حوض مشهد ؛ سفر به دل کوهستان

یکی از بخش‌های خانه ملک مشهد که پس از مدت‌ها که مدفون شده بود سر از خاک بیرون آورده است حمام تاریخی خصوصی است که در حیاط قرار گرفته است. این حمام پس از خاک‌برداری کشف شد و حدود 127 متر وسعت دارد و می‌شود گفت که یکی از قدیمی‌ترین حمام‌های کشور است. این حمام تاریخی شامل قسمت‌های مختلفی مثل گرمخانه، نمازخانه، سرویس بهداشتی، انبار چوب و آتش دان است.

خانه ملک و موزه و مرکز هنرهای سنتی میراث فرهنگی خراسان رضوی

در حال حاضر از خانه ملک مشهد به‌عنوان موزه و مرکز هنرهای سنتی میراث فرهنگی خراسان رضوی استفاده می‌شود. کارگاه‌های مختلفی از جمله سفال و سرامیک، معرق، منبت، بافت فرش و گلیم، سوزن‌دوزی، تذهیب و مینیاتور، چرم بری، صحافی و … در محل این خانه برگزار می‌شوند و اساتید حرفه‌ای در این مجموعه مشغول فعالیت هستند.

بیشتر بخوانید: گردشگاه بابا امان بجنورد، توقفی خاطره انگیز برای زائران مشهد

برای بازدید از خانه ملک احتمالا دو ساعت زمان نیاز خواهید داشت. بازدید از این اثر دیدنی مشهد مقدس کاملا رایگان است و احتیاج به تهیه بلیت نخواهید داشت. پیش از بازدید این نکته را مدنظر داشته باشید که خانه ملک در تعطیلات رسمی کشور بسته است؛ اما در روزهای عادی سال همه‌روزه از ساعت 8 صبح تا 6 عصر پذیرای بازدیدکنندگان است.

شماره تماس خانه ملک مشهد: 05138518386

خیلی از مسافران شهرهای تاریخی ایران مثل مشهد و اصفهان و یزد، دلشان می‌خواهد در منازل قدیمی و اقامتگاه‌های بوم گردی خاص ساکن شوند. اگر شما هم جزو این دسته مسافران هستید با اجاره بوم گردی خاص از پینورست سفر خودتان را به یاد ماندنی کنید.

چطوری خودم را به خانه ملک مشهد برسانم؟

خوشبختانه مسیر دسترسی به خانه ملک مشهد بدون دردسر است و شما می‌توانید با نیم ساعت پیاده‌روی از حرم امام رضا خودتان را به این بنای تاریخی در غرب حرم مطهر برسانید. خانه ملک در ضلع شرقی خیابان امام خمینی (ره) در نزدیکی تقاطع با خیابان پاسداران که به سه‌راه دارایی معروف است درست رو به روی اداره کل امور مالیاتی استان خراسان رضوی  قرار دارد.

خوشبختانه خیابان امام خمینی در محدوده طرح ترافیک نیست؛ اما اگر از خودروی شخصی استفاده نمی‌کنید اتوبوس‌ها، تاکسی‌ها یا خط شماره یک متروی مشهد گزینه‌های خوبی خواهند بود. برای استفاده از مترو باید در ایستگاه امام خمینی پیاده شوید و کمی پیاده‌روی کنید تا به خانه ملک مشهد برسید.

دیدنی‌های همان نزدیکی

باغ ملی

باغ ملی از پارک‌های قدیمی و با سابقه شهر مشهد است که در ابتدا متعلق به حسین آقا ملک بود؛ ولی بعدها در سال 1345 به شهرداری مشهد واگذار شد تا عموم مردم بتوانند از این پارک زیبا استفاده کنند. در گذشته برای آبیاری درختان سرسبز این پارک از آب قنات رکن‌آباد استفاده می‌شد. این پارک امروزه تبدیل به یکی از باصفاترین تفریحگاه‌های سطح شهر شده است و امکانات خوبی برای بازی کودکان در آن محیا شده است.

موزه مردم شناسی مشهد

یکی دیگر از دیدنی‌های اطراف خانه ملک مشهد که قطعا ارزش دیدن دارد موزه مردم‌شناسی این شهر است. این موزه تا پیش از تغییر کاربری به حمام شاه مشهد یا حمام قلی بیک خان شهرت داشت. این حمام تاریخی در دوران صفویه ساخته شده و در حوالی بازار بزرگ نزدیک مسجد هفتاد و دو تن قرار گرفته است. بعد از تبدیل حمام به موزه از فضاهای مختلف آن به‌عنوان غرفه‌هایی برای نمایش اشیاء تاریخی متعلق به حمام  و … استفاده می‌شود. 

گنبد سبز

آرامگاه شیخ محمد مؤمن مشهدی که به‌عنوان گنبد سبز شناخته می‌شود یکی دیگر از دیدنی‌های اطراف خانه ملک است که به دست صفویان در سال‌های خیلی دور ساخته شده است. این بنای تاریخی وسط میدان آخوند خراسانی در خیابان آخوند خراسانی قرار گرفته است و به خاطر کاشی‌های فیروزه‌ای متمایل به سبز به کار رفته در گنبد به این اسم معروف شده است. این اثر ارزشمند در اردیبهشت‌ماه 1370 به‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسید.

بازار فردوسی

خرید کردن یکی از بخش‌های جدا نشدنی سفر است؛ علی‌الخصوص اگر که مسافر مشهد باشید. بازار فردوسی یا پاساژ فردوسی در حوالی میدان گلشور و خیابان نبوت یکی از مراکز خرید بزرگ شهر مشهد است که هم تنوع بالا و هم قیمت‌های به نسبت مناسبی دارد. این مرکز خرید بزرگ در 4 طبقه ساخته شده است و حدود 720 واحد در این مجموعه آماده عرضه انواع اقلام موردنیاز مراجعهکنندگان از جمله پوشاک، مواد غذایی، سوغات، لوازم‌آرایشی و … هستند.

خیلی از کسانی که از خانه ملک مشهد دیدار می‌کنند شیفته دکوراسیون داخلی این خانه می‌شوند. شما در سفر آخرتان به مشهد موفق شدید از این خانه و مرکز فرهنگی دیدار کنید یا نه؟ چه چیزهایی چشمتان را حسابی گرفت و توی خاطرتان ماند؟ بعد از دیدار از این خانه زیبا مقصد بعدی‌تان کجا بود؟ برای ما از ماجراهایتان در مشهد بنویسید.

در ضمن فراموش نکنید، اجاره اقامتگاه آنلاین را هم به عنوان یک راه حل جالب و جدید برای اقامت در شهرهای دیگر ایران امتحان کنید. اینطوری انگار خانه دومی دارید و با خیال راحت می‌توانید مشهد و شهرهای دیگر را بگردید. بعد هم پیش ما برگردید و تجربه خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.

محمدرضا قاسم شیرازی

بقیه‌ نوشته‌ها

دانشجوی ژنتیک دانشگاه اصفهان - عاشق روانشناسی و نویسندگی
من خستگی ناپذیرم؛ خستگی ناپذیر از سفر کردن، دیدن چیزهای جدید و نوشتن

از این نویسنده همین یه نوشته رو داریم