یکی از مقاصد سفرهای سالانه تابستانه و بهاره و حتی سفرهای تعطیلات مذهبی اغلب ایرانی‌ها، شهر مشهد است. برای بسیاری از این مسافران و گردشگران، زیارت حرم امام رضا و گشت‌وگذار در بافت سنتی و مذهبی این شهر دلیلی کافی است برای انتخاب مکرر و همیشگی این مقصد. هرچند نباید از تأسیس مراکز تفریحی و پاساژهای مدرن و عظیم در سال‌های اخیر غافل شد که باعث شده سفر به شهر مشهد حالا دیگر هم زیارت باشد و هم سیاحت. از آنجایی که عادت ما ایرانی‌ها است که هیچ‌وقت از هیچ سفری دست‌خالی برنگردیم، خرید سوغات مشهد باعث شده روزها و ساعات پایانی سفر به این شهر، باغلب مسافران در تکاپو باشند. حال ببینیم سوغات مشهد چیست؟
خرید سوغات از مشهد؛ ره‌آوردی نو
از دید بسیاری از آن‌هایی که هر سال به مشهد سفر می‌کنند، برخلاف شهرهایی مثل شیراز و اصفهان، سختی خریدن سوغات از مشهد محدودیت انتخاب‌ها به زرشک و زعفران است و تکراری‌شدن هدیه‌ها، چون از طرفی این هدیه‌ها فقط برای خانواده‌هاست و نه اشخاص و از طرف دیگر، برای سوغات‌آوردن زعفران، باید در طول سفر یا حتی از روزها و هفته‌ها قبل از آن، مشغول دودوتا چهارتاکردن مالی بود و این مشغولیت، شیرینی هر سفری را تلخ می‌کند.
این تلخی و این سختی نه تقصیر شهر مشهد است و نه حتی تقصیر اهالی آن. این بار که به مشهد سفر می‌کنید بعد از زیارت برای خرید سوغاتی، به جای رفتن سراغ زعفران‌فروش معتمد همیشگی، در همان بازار هفده سوق و یازده سرای رضا یا هرکدام از بازارهای سنتی شهر مشهد، بیشتر بگردید و به مغازه‌های دیگر هم سر بزنید تا انتخاب‌های متنوع جلوی چشمتان صف بکشند؛ از یادگاری‌های مذهبی تا صنایع دستی و خوراکی تا خرید سوغات از مشهد، این بار به بخش دلنشین و اعجاب‌آوری از سفرتان تبدیل شود.
۱. عطر مشهد؛ بوی خاطره‌انگیز حرم در جانماز
عطر مشهدی یا عطر حرم، آن‌قدر در حافظ جمعی ایرانی‌ها -مخصوصا آن‌هایی که در سال‌های دهه‌های شصت و هفتاد در خانواده‌های مذهبی به‌دنیا آمده‌اند نقش بسته که پایش به دنیای لطیفه‌ها و جک‌ها هم باز شده‌است.
از شوخی‌های مرسوم که بگذریم، برای آن‌ها که به دنبال خرید یادگاری مذهبی و معنوی از شهر مشهدند، خرید عطری که به‌اصطلاح «بوی حرم را بدهد» بهترین انتخاب است. درباره ترکیب‌های عطر حرم و انواع آن، قصه‌ها و حتی افسانه‌های زیادی وجود دارد، اما بسیاری از فروشندگان این عطر می‌گویند، عطر حرم درواقع ترکیبی است از عصارۀ گل محمدی و گل یاس.
عطر حرم به دلیل همین خاطره‌انگیزی‌اش ساخته شده و قرار نیست جایگزینی برای ادکلن و عطرهایی باشد که در ملاقات‌های شغلی و رسمی به‌کار می‌روند. اتفاقا این عطر، که بر پای گلاب ساخته شده‌است، بیشتر مناسب خلوت انسان است.
خیلی از مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها و قدیمی‌ترها شیشه‌ای از این عطر را در سجاد نمازشان می‌گذاشتند.
۲. مهر و تسبیح و سجاده مشهد؛ انتخاب سخت بین تسبیح‌های رنگارنگ
یکی دیگر از ره‌آوردهای معنوی مشهد، بردن عناصری است که یادآور نمازخواندن در حرم امام رضا باشد برای آن‌هایی که به هر دلیل و برخلاف میلشان از این تجربه محروم شده‌اند. سجاده‌های ترمه و مخمل مشهد که روی خیلی از آن‌ها تصویری از محراب حرم نقش بسته، یکی از این عناصر است که معمولا در کنار آن یک مهر تربت مشهد هم به نشان تبرک می‌خرند.
گذاشتن یک تسبیح مشهدی در این سجاده، این ترکیب را کامل می‌کند و آن را تبدیل می‌کند به یک هدیه ارزشمند و معنوی، به‌خصوص برای زوج‌های جوان.
البته انتخاب تسبیح چندان کار آسانی نیست، آن هم از بین صدها و هزاران تسبیح آویزان‌شده جلوی غرفه‌های بازارهای قدیمی مشهد. از انتخاب بین تسبیح سی‌وسه دانه و صد دانه و هزار دانه که بگذریم، وقتی قرار است تسبیح، سوغاتی و هدیه‌ای از مشهد باشد، جنس و زیبایی آن هم اهمیت پیدا می‌کند. در شهر مشهد، انواع و اقسام تسبیح یافت می‌شود و خیلی از این تسبیح‌ها حتی مخصوص به این شهر هم نیست، اما در این بین، تسبیح عقیق خراسانی و تسبیح فیروزۀ نیشابور خاص این منطقه است و سوغاتی ماندگار و البته گران‌قیمت و به‌اصطلاح اعیانی. یکی دیگر از تسبیح‌های خاص و مشهوری که می‌توان از مشهد خرید، تسبیح شاه‌مقصود است؛ البته این تسبیح و این نوع سنگ در اصل، راهش از کشور افغانستان به بازارهای مشهد باز شده‌است. تسبیح شاه‌مقصود انواع و قیمت‌های متفاوتی دارد، درواقع شاه‌مقصود هرچه بیشتر از عمرش بگذرد و در دست بچرخد، زردتر، شفاف‌تر و گران‌بهاتر می‌شود. برای جوان‌ترها می‌توان شاه‌مقصود سبز خرید تا خودشان این تغییر و جاافتادگی را به چشم ببینند، اما شاه‌مقصود دست‌خورده و قیمتی، سوغات خاص و نابی از شهر مشهد است.
۳. انگشتر و جواهرات؛ معدن گوهرسنگ‌های کهن
استان خراسان و اطراف شهر مشهد پر است از معادن مخصوص سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و به همین دلیل، تراش سنگ و جواهرسازی، هنری محبوب در این شهر است که در موارد زیادی سینه‌به‌سینه و موروثی آموخته شده.
معروف‌ترین سنگ قیمتی استان خراسان که قدمتی هزاران ساله دارد، فیروزه خوش‌رنگ و چشم‌گیر شهر تاریخی نیشابور است. این سوغات زینتی و ماندگار مشهد را می‌توانید در بسیاری از بازارهای کهن و مدرن این شهر پیدا کنید.
در گذشته، انگشترها و جواهرات ساخته‌شده با فیروزه شبیه به هم بودند، اما به دلیل پیشرفت صنعت جواهرسازی، حالا می‌توان فیروزه را برای هر فردی با هر سلیقه‌ای سوغات برد. انگشتر عقیق خراسان هم مخصوصا در میان افراد مذهبی بسیار پرطرفدار است، زیرا در متون مذهبی بسیاری بر خواص و ثواب این سنگ زینتی زیبا تأکید شده است.
گذشته از این سنگ‌های شناخته‌شده، سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی فراوانی مانند کوارتز و گارنت در استان خراسان استخراج می‌شود که جواهرات و انگشتر‌های ساخته‌شده با این سنگ‌ها باعث شده سوغاتی‌های مشهد متنوع و مناسب همۀ سلیقه‌ها باشند.
۴. ظروف سنگی مشهدی؛ هرکاره‌‌تراشی هنر اصیل خراسانی‌ها
همه مسافران مشهد، در گشت‌وگذارها و شکم‌گردی‌هایشان، اسم دیزی مشهدی را شنیده‌اند، اما همه آن‌ها راز تفاوت و خوشمزگی این دیزی خاص را نمی‌دانند. دیزی‌های مشهد، در ظروف و دیگ‌های مخصوصی طبخ می‌شوند که از سنگ هرکاره درست شده‌اند. هرکاره نام یک سنگ معدنی است که فقط و فقط در اطراف شهر مشهد وجود دارد و ساخت ظرف و ظروف با این سنگ، اصیل‌ترین و ناب‌ترین هنر مشهدی‌ها و اهالی خراسان و درنتیجه، انحصاری‌ترین سوغات مشهد است.
از آنجایی که دیگ‌ها و دیزی‌های سنگی مشهدی کمی سنگین‌اند و خیلی از مسافرهای راه دور به دلیل وزنشان، آن‌ها را انتخاب نمی‌کنند، در سال‌های اخیر، هنرمندان هرکاره‌تراش، به ساخت ظروف تزئینی با این سنگ روی آورده‌اند؛ از لیوان و تنگ آب تا تابلو و شکلات‌خوری‌های لوکس و البته زعفران‌کوب‌های سنگی. این ظروف را در هرجا مشهد می‌توان خرید، اما از قدیم، مسافرها و حتی مشهدی‌ها برای خرید سوغاتی و دیگ‌ها و ظروف سنگی به کوهسنگی مشهد می‌روند که هم خرید است و هم تماشا. از دیدگاه طب سنتی، این ظروف سنگی به دلیل داشتن املاح طبیعی، مانند منیزیم و آهن، خواص زیادی دارند. به دلیل بافت خاص این دیگ‌ها غذا در آن‌ها با شعلۀ کم و سریع پخته می‌شود. این نحوۀ پخت راز خوشمزگی غذا در این ظروف سنگی است.
سماور از گذشته تا امروز بخشی جدایی‌ناپذیر از خانۀ اهالی شهر مشهد است؛ تا جایی که چند سال پیش، موزه‌ای به نام موزه سماور در این شهر شروع به کار کرد که در آن دویست سماور متفاوت به نمایش گذاشته‌است؛ از جمله سماورهای ذغالی، برنجی، نقره‌ای و مسی. از آنجایی که واژۀ سماور ریشه‌ای روسی دارد، بسیاری تصور می‌کنند سماور از طریق روس‌ها وارد ایران شده‌است، اما براساس برخی شواهد تاریخی می‌توان گفت، در خراسان و افغانستان سماور از صدها سال پیش وجود داشته و استفاده می‌شده‌است.
این پیشینۀ طولانی و نقش سماور در خانه مشهدی‌ها، باعث شده سماور به یکی از نمادها و درنتیجه سوغاتی‌های شهر مشهد تبدیل شود. البته با این‌که وزن و اندازه سماور مانع بزرگی برای انتخاب این سوغاتی است، اما برای آدم‌های خاص اطرافمان که به چای هم علاقۀ زیادی دارند سماور مشهدی هدیۀ بی‌نظیر و ماندگاری است.
۶. پوستین‌دوزی؛ هنری از دل گذشته‌ها
جلیقه‌های پوستین‌دوزی مشهد، از صدها و به‌گفته‌ای هزاران سال قبل، برای مقابله با سرمای سخت و خشک و معروف این شهر ساخته می‌شدند و از پس سردترین زمستان‌ها هم برمی‌آیند.
هنر پوستین‌دوزی در خراسان قدمت زیادی دارد و این سوغاتی مشهد را می‌توان در اغلب بازارهای سنتی و فروشگاه‌های صنایع دستی مشهد و اطراف این شهر پیدا کرد.
البته هنر پوستین‌دوزی مشهد به جلیقه محدود نمی‌شود و انواع پالتو، کلاه، دستکش و پاپوش، در این شهر، با این روش دوخته می‌شود. بیشتر پوستین‌دوزهای مشهدی، این هنر را به صورت موروثی از پدرانشان آموخته‌اند؛ آن‌ها برای دوخت این رخت و لباس‌های گرم، از پوست گوسفند و بره استفاده می‌کنند و برای تزئین این پوست آن را رنگ کرده و روی آن با نخ ابریشم طرح می‌زنند.
۷. فرش مشهد؛ تار و پودی ابریشمی
فرش و قالی بخشی جدایی‌ناپذیر و غیرقابل‌انکار از فرهنگ و هنر ایرانی است و تقریبا هر منطقه از این کشور پهناور، فرش مخصوص به خود را دارد و خرید فرش به عنوان سوغاتی، از نظر خیلی‌ها، حکایت زیره به کرمان بردن است. اما فرش مشهد یکی از فرش‌های متفاوت و گران‌بهای ایران است که به دلیل الیاف خاص، رنگ‌ها و طراحی‌اش در داخل و خارج کشور بسیار محبوب است.
مهم‌ترین ویژگی فرش مشهد، الیاف گران‌قیمت به‌کار رفته در این فرش است. تار و پود فرش مشهد از نخ پنبه باکیفیت است و ابریشم لطیف و برای کرک‌های این فرش، از پشم صیقل‌یافته استفاده می‌شود. رنگ عنابی، یکی از رنگ‌های خاصی است که در فرش مشهد دیده می‌شود و در کنار طرح‌های اصیلی مثل ترنج و گل‌های شاه‌عباسی، از صدها سال پیش، نوعی فرش نماز نیز در مشهد بافته می‌شود که طرح‌هایی نظیر محراب در آن به چشم می‌خورد. این ویژگی‌های خاص و تفاوت‌های چشم‌گیر باعث شده فرش مشهد به یکی از سوغات‌های این شهر تبدیل شود.
۸. خوراکی‌های شهر مشهد؛ طعم خراسان
در کنار زرشک و زعفران، که سوغات‌های تکراری و همیشگی مشهدند، اغلب زائران و مسافران مشهد بخشی از چمدان‌هایشان را برای خرید نبات خالی می‌گذارند تا هروقت بخواهند این تحفه قدیمی و محبوب مشهد را همیشه در کنار چای داشته‌باشند.
نبات آن‌قدر در بین ما ایرانی‌ها محبوب است و آن‌قدر به خواص معجزه‌گر آن باور داریم که گاهی فراموش می‌کنیم این محصول فوق‌العاده، درواقع سوغات خراسان است. از قدیم‌ترها نبات زعفرانی، یکی از محبوب‌ترین سوغات‌های شهر مشهد بوده و حالا چند سالی است تولیدی‌های نبات در مشهد به فکر ساخت نبات‌هایی با رنگ‌ها و طعم‌های متفاوت، مثل دارچین و گل‌محمدی، افتاده‌اند تا به این سوغاتی قدیمی شکل جدیدی بدهند.
نقل مشهد هم یکی دیگر از سوغاتی‌هایی است که در طول این سال‌ها، تولیدکنندگان به فکر تغییر و تنوعش افتاده‌اند و حالا در اغلب فروشگاه‌های خرید سوغاتی در مشهد می‌توان نقل‌هایی با طعم‌های زعفرانی و گردویی و وانیلی دید.
شکرپنیر اسم یک خوراکی خوشمزه اما کم‌تر شناخته‌شده مشهدی است که اهالی خراسان آن را در کنار چای می‌خوردند و به خاطر بافت نرمش از نظر خیلی از آن‌ها، شکرپنیر از قند و نبات هم مزه بهتری دارد. البته این محصول دراصل سوغات خراسان شمالی و بجنورد است. شکلات پیچ زنجبیلی مشهد، از آن‌دست سوغات‌های خاطره‌انگیز و عجیب است که آدم‌ها یا عاشق طعم تند و تیز و خاصش می‌شوند یا از آن متنفرند. شهر مشهد شیرینی‌های مخصوصی هم دارد که معروف‌ترینشان به نام‌های پادرازی مشهدی و شیرینی مشهدی شناخته می‌شوند؛ هرچند به خاطر بافت خشک و تردشان، زیاد به عنوان سوغات خریده نمی‌شوند.
در مشهد، ادویه‌های باکیفیت و مرغوبی تولید می‌شود و حتی ادویه رایج و شناخته‌شده‌ای مثل زردچوبه هم در این شهر رنگ‌وبوی خاص خودش را دارد. به خاطر کیفیت بالای ادویه‌های تکی مشهد، عطاری‌ها و ادویه‌فروش‌های قدیمی مشهد این چاشنی‌های رنگارنگ را با هم مخلوط کرده و ترکیب‌های جادویی و خاصی درست می‌کنند. یکی از این ادویه‌های ترکیبی و شاید معروف‌ترینشان ادویه هفت‌قلم است که از ترکیب زردچوبه، فلفل قرمز و سیاه، زنجبیل، دارچین و سماق و گلپر به‌وجود می‌آید و همین ادویه یکی از دلایل اصلی خوشمزه بودن آبگوشت‌های مشهدی است.
عطارهای کهنه‌کار مشهدی از ترکیب پودر گل‌محمدی، دارچین، زیره‌سبز، جوز هندی و پودر هل ادویه‌ای درست می‌کنند که مخصوص ریختن در پلوهای مخلوط است، از لوبیاپلو و استانبولی و عدس‌پلو گرفته تا ماش‌پلو که غذای مخصوص خراسان و افغانستان است.
به دلیل سرما و خشکی هوا در این منطقه، انواع خشکبار جزء خوراکی‌های محبوب مشهدی‌ها مخصوصا در فصل زمستان است و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و قدیمی‌ترها همیشه کمی مویز و قیسی و عناب توی جیبشان داشته‌اند. به خاطر این جایگاه ویژه، مغازه‌های فروش آجیل و خشکبار در مشهد پر از رنگ و تنوع‌اند و همه رقم میوۀ خشک را کنار هم گذاشته‌اند. در این میان، عناب خشک از آن چیزهایی است که باید فقط از مشهد یا یکی دیگر از شهرهای خراسان خرید. عناب خشک طعمی نزدیک به خرما دارد و جایگزین خوبی برای قند در کنار چای است.
مشهد یک کلا‌ن‌شهر است با تنوع فرهنگی و جمعیتی، اهالی سرتاسر خراسان، از بجنورد و قوچان تا بیرجند و تربت حیدریه سال‌هاست که در این شهر سکونت دارند. به خاطر همین تنوع و گستردگی، مشهد را می‌شود از زوایای متعددی دید و مدت اقامت و گردش در این شهر را به نحو بهتری گذراند، این نگاه تازه و متفاوت و بهتر سیاحت‌کردن در این شهر شاید باعث شود، این‌بار به‌جای خرید تکراری زرشک و زعفران، دست‌‍‌پر به شهرتان برگردید و برای هر کدام از عزیزانتان هدیه‌ای مناسب با سلیقه و سن‌وسالشان به همراه داشته باشید.
چندتا از این سوغات مشهد را بلد بودید؟ فکر می کردید مشهد انقدر سوغاتی داشته باشد؟ کدام سوغاتی مشهد محبوب شماست؟ تاحالا اسم ادویه هفت قلم به گوشتان خورده بود؟ سوغاتی های دیگری را در این شهر می‌شناسید؟ برای ما بنویسید.
راستی می‌دانستید در مشهد می‌توانید بهترین ویلاهای استخردار را رزرو کنید؟ برای اجاره ویلا با قیمت مناسب در شهر مشهد می‌توانید به سایت پینورست سر بزنید و در آن هم اقامتگاه‌های جذاب هم اقامتگاه‌هایی که به حرم نزدیک هستند را پیدا کنید.
توی سفر دنبال چی هستی؟ 
کشف شهر 
قلقهای سفر 
تجربههای بقیه 
