بازدید ۸۱۴
آب مایه حیات است. شاید اینقدر این جمله را شنیدیم که دیگر برایمان بی‌معنی باشد اما امروز می‌خواهیم با هم به جایی برویم که این جمله را دوباره معنی می‌کند. موزه آب یزد مقصد امروز ماست.
موزه‌ای که هم ساختمانش یک بنای تاریخی و قاجاری است و هم درونش قصه‌هایی از مردمانی دارد که روزگاری به دنبال آب بودند.
خانه کلاهدوزها، میزبان موزه آب
موزه آب یزد در خانه‌ای تاریخی به نام خانه کلاهدوزها قرار دارد. سید علی اکبر کلاهدوز یکی از تاجران موفق زمان خودش بوده و دستور ساخت این خانه را در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی داده است.
دلیل ساخت این خانه در اینجا هم این بوده که دو قنات مهم و پر آب یعنی قنات احمد آباد و باغ زارچ از زیر آن می‌گذشته و این دو قنات می‌توانستند آب مصرفی این خانه را تامین کنند.
چرا قنات‌ها مهم بودند؟
تصور کنید در گذشته‌های دور در منطقه‌ای زندگی می‌کردید که هیچ چشمه، رودخانه یا منبع آبی در نزدیکی شما نبود. اما در کمی دورتر چاهی پر آب قرار داشت. راهی که ایرانیان برای دسترسی به این آب پیدا کردند، حفر قنات یا کاریز بود. کانالی زیر زمینی که این آب زیر زمینی را به نقطه مورد نظر انتقال دهد و به سطح زمین برساند.
این کانال‌های آبی از یک چاه مادر آغاز می‌شدند و ممکن بود که کیلومترها ادامه داشته باشند تا به مقصد و سطح برسند. در واقع قنات‌ها رگ‌های حیاتی یک شهر یا روستا بودند که زندگی را به جریان می‌انداختند.
با وجود قناتی مهم مانند زارچ در این منطقه کویری و تقاطع آن با قنات احمد آباد، عجیب نبود که علی اکبر کلاهدوز دلش بخواهد خانه خود را اینجا بسازد.
معماری خانه کلاهدوزها؛ اگر عاشق خانه‌های تاریخی هستید اینجا را از دست ندهید
این خانه با مساحت ۷۲۰ متر در چهار طبقه ساخته شده که البته با حساب کردن پشت بام می‌توان آن را پنج طبقه حساب کرد. سه طبقه از خانه کلاهدوزها در زیر زمین، یک طبقه همکف و یک طبقه پشت بام آن است که هر طبقه کارکرد خاص و دقیق خود را داشته.
این خانه پر از گچبری‌ها و تزیینات زیبا است. پنجره‌های ارسی و رنگارنگ، اتاق‌های آیینه کاری شده و فضای سنتی این خانه حتما شما را ساعت‌ها به خود مشغول می‌کند.
- در طبقه منفی سه می‌توانید تقاطع دو قنات زارچ و احمد اباد را ببینید. قنات زارچ بیش از دو هزار سال است که جریان دارد و از حدود ۷۵ کیلومتر آنطرف‌تر به اینجا می‌آید. این قنات طولانی‌ترین قنات ایران است و در سازمان جهانی یونسکو هم ثبت شده.
- یک طبقه بالاتر و در طبقه منفی دو می‌توانید پایاب یا همان پای‌آب را ببینید. پایاب جایی است که آب عمق کمتری دارد و در قدیم برای وضو گرفتن، شستن لباس یا شستن ظروف از آن استفاده می‌کردند. این طبقه هشت ضلعی است و حوضی در وسط آن است. از آنجایی که این طبقه حدود ده متر زیر زمین است و آب قنات در آن جریان دارد محیطی به شدت خنک دارد که از آن به عنوان یخچال استفاده می‌شد و برخی مواد غذایی در آن نیز نگهداری می‌شد.
این غذاها بر روی تخته‌ای چوبی یا به صورت آویزان از سقف قرار داشت تا جریان هوا در اطراف آن برقرار باشد. البته الان دیگر آبی از این قسمت رد نمی‌شود ولی هنوز این عمق ده متری باعث خنک بودن هوا می‌شود.
- به طبقه منفی یک یا همان زیر زمین که بروید محل اتراق تابستانی اهالی خانه را می‌بینید. این زیرزمین اتاق‌ها و دالان‌هایی داشته که برای گذراندن اوقات و دورهم‌نشینی در تابستان استفاده می‌شد. همچنین در موازات با اتاق‌های همکف، اتاقی در زیرزمین وجود دارد که در واقع اتاق‌های خصوصی هر فرد بوده و همان فرد در آن ساکن می‌شده است.
- به همکف که برسید محل اصلی اقامت اهالی ساختمان را می‌بینید. این طبقه تالاری با اتاق‌های پنج دری، اتاق ارسی، اتاق دالان، اتاق بادگیر و مطبخ را می‌بینید.
- تالار اصلی فضایی با سقف قوس دار و بلند است که نسبت به بقیه فضای همکف خنک تر است و می‌شد تابستان را در آنجا سر کرد.
- اتاق ارسی پنجره‌هایی عمودی دارد که رو به بالا باز می‌شود و البته وزن این پنجره‌ها به قدری زیاد است که برای باز و بسته کردن آن حداقل دو نفر نیاز است. این اتاق در واقع نقش اتاق پذیرایی را داشته و مهمان‌ها در آن پذیرایی می‌شدند. در موازات همین اتاق در زیرزمین انبار ترشی و سرکه بوده است.
- اتاق پنج دری برای زندگی خدمتکاران و خیاط خانه بود. در زیر آن نیز اهالی خانه در تابستان به صرف نهار و شام مشغول می‌شدند.
- قسمت بادگیر محل زندگی دختر کلاهدوز بود که قبلا دربالای آن بادگیری وجود داشت و در کنار پنج دری است.
- در اتاق دالان هم خود علی اکبر کلاهدوز زندگی می‌کرد و این اتاق هم در کنار پنج دری قرار دارد.
- اما آخرین طبقه این خانه همان پشت بام است که چرخ چاه را در بالای آن می‌بینید. این چرخ و چاه زیر آن مستقیما تا قنات پایین می‌رفته و خدمتکاران آب را با این چرخ بالا می‌آوردند تا در منبع آبی بریزند که اهالی خانه از آن استفاده کنند. آب از این منبع از طریق یک سیستم لوله‌کشی به تمام خانه هدایت می‌شد و اگر یادتان باشد ما درباره قرن سیزدهم شمسی صحبت می‌کنیم که همین مساله، این سیستم لوله‌کشی را در زمان خود پیشرو و خاص می‌کند.
بیشتر بخوانید: سوغات یزد ؛ خوردنی های رنگارنگ و صنایع‌دستی تاریخی دیار بادگیرها
موزه آب یزد؛ دیدن روش دستیابی مردم قدیم به آب
این موزه یک ساختمان معمولی با تعدادی وسیله تاریخی در پشت شیشه نیست بلکه خانه‌ای تاریخی است که در آن می‌توانید تلاش هزاران ساله آدم‌ها در رسیدن به آب را ببینید.
اینکه چطور در گذشته مردم خود را به آب می‌رساندند مخصوصا در شهرهای کویری که آب ارزشی بیشتر از حتی طلا داشت. بیش از ۲۰۰ شی تاریخی در این موزه قرار دارد که همگی مربوط به آب است. از وسایل کندن و نگهداری قنات‌ها گرفته تا سند‌ها و قباله‌هایی با موضوع تقسیم یا وقف آب. برخی از این اشیا بسیار قدیمی و تاریخی است که ارزش مادی و معنوی زیادی دارد.
در این موزه می‌توانید ظروف و وسائل حمل یا نگهداری آب را ببینید. مشربه‌هایی تاریخی یا حتی ظروفی برای خنک کردن آب در برف بدون اینکه آب آلوده شود. ظرف‌های سفالی، مشک یا هرچیزی دیگری که مربوط به نگهداری یا حمل آب بوده در این قسمت پیدا می‌شود.
در بخش دیگر می‌توانید ابزار حفر و نگهداری قنات‌ها را ببینید. چیزهایی مثل کلنگ‌های مخصوص، چرخ چاه، ابزار اندازه گیری دبی، ماکت‌هایی که سیستم قنات را نشان می‌دهد و یا سیستمی که کارگران با آن روشنایی قنات را تامین می‌کردند.
اینجا یک نکته جالب وجود دارد. اگر به لباس‌های کارگران قنات دقت کنید همه آن‌ها سفید است. این مساله دو دلیل داشته، یکی اینکه کارگران بتوانند همدیگر را در تاریکی قنات پیدا کنند و ببینند و دیگری اینکه این لباس نقش کفن را هم برای آن‌ها داشته است زیرا هر لحظه مرگ در انتظار آن‌ها نشسته بود.
بخش اسناد و مدارک هم واقعا جالب است. دیدن اسناد و قباله‌هایی که درباره آب بوده نشان می‌دهد این مایع بی‌رنگ چقدر در این منطقه حیاتی و تاثیر گذار بوده است. اسنادی که می‌گوید در روزگاری مهریه زنان آب بوده و خیرین آب را به عنوان نذری در میان نیازمندان پخش می‌کردند. سند‌هایی وجود دارد که میرآب‌ها در آن اقدامات خود را یادداشت می‌کردند. آن‌ها مسئول توزیع آب بین مردم بودند و برای تشخیص زمان دقیق از ساعت آبی استفاده می‌کردند. اولین ساعت آبی جهان که هفتصد سال عمر دارد هم در همین موزه قرار دارد.
ساختمان این موزه توسط شرکت سهامی آب منطقه‌ای یزد در سال ۱۳۷۹ خریداری و بازسازی شده و متاسفانه سازمان میراث فرهنگی نقشی در این موزه نداشته است و همین مساله باعث شده تا این موزه به اندازه کافی شناخته نشود.
بیشتر بخوانید: جاهای دیدنی یزد ؛ ۱۵ پیشنهاد شگفت انگیز برای یک سفر به یاد ماندنی به یزد
موزه آب یزد کجاست؟
این موزه در نزدیکی میدان تاریخی امیر چخماق قرار دارد.
نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به موزه آب در چهارراه شهدا قرار دارد که خط بعثت – راه آهن از آن عبور می‌کند. از این ایستگاه تا موزه کمتر از چند دقیقه پیاده روی نیاز است.
برای دسترسی با خودرو شخصی نیز باید به خیابان امام و بعد کوچه کلاهدوزها بروید. البته پیدا کردن جای پارک هم با خودتان است آن هم در یکی از شلوغ‌ترین محله‌های یزد. البته می‌توانید خودرو خود را در پارکینگ عمومی‌ای که در میدان امیر چخماق قرار دارد پار کنید و چند دقیقه‌ای را پیاده روی کنید.
آدرس: یزد، خیابان امام، شمال میدان امیرچخماق، خیابان قیام
ساعات بازدید: از ساعت ۸ تا ۱۴:۳۰ و ۱۵:۳۰ تا ۱۹
شماره تماس: ۰۳۵۳۶۲۶۸۳۴۰
هزینه ورود: سه هزار تومان برای ایرانی‌ها و بیست هزار تومان برای خارجی‌ها
دیدنی‌های اطراف موزه آب
وقتی که شهر یزد تنها شهری در ایران است که توسط یونسکو به ثبت رسیده بنابراین پیشنهاد دادن مکانی دیدنی واقعا کاری سخت است زیرا این شهر تمامش دیدنی است. اما خب حداقل می‌توان دیدنی‌های نزدیک موزه آب را معرفی کرد.
میدان امیر چخماق
این میدان در واقع مجموعه‌ای از بازار، تکیه، مسجد، آب انبار و کاروانسراهای مختلف است که همگی در دور یک حوض زیبا گرد هم آمده‌اند. زمان ساخت این میدان به دوران تیموریان و قرن هجدهم بر می‌گردد که امیرجلال‌الدین چخماق (حاکم یزد) به کمک همسرش “ستی فاطمه” این میدان را بنا کردند تا یزد رونقی تازه پیدا کند.
بازار خان
بازاری قدیمی و قاجاری که به صورت تو در تو و حجره حجره ساخته شده است. در این بازار سنتی می‌توانید مغازه‌هایی با درهای چوبی و فلزی پیدا کنید که اکثر آن‌ها طلا فروش هستند اما می‌توانید چیزهایی سنتی مانند ظروف مسی، دستمال یزدی، ترمه و پارچه را نیز پیدا کنید.
بیشتر بخوانید: باغ دولت آباد یزد، از آبراهه‌های زیبا تا بلندترین بادگیر جهان
اسم اینجا موزه آب است اما تصور نکنید که قرار است در آن انواع آب‌های تاریخی را ببینید! اینجا یادگاری از گذشته است تا نشان دهد که چقدر آب می‌تواند مهم و حیاتی باشد و در دسترس نبودنش چقدر می‌تواند زندگی را سخت‌تر کند. این موزه تا عالی شدن راه زیادی دارد اما خوشبختانه حضور آن در خانه کلاهدوزها باعث شده تا ارزش دیدن زیادی داشته باشد.
شما چه‌طور؟ موزه آب یزد را دیده‌اید؟ چه موزه‌های عجیبی در ایران می‌شناسید؟ در یزد چه جاهای تاریخی را دیده‌ای و کدام را بیشتر دوست دارید؟
راستی اگر اهل سفر هستید و دائم در حال کوله بستن و برنامه‌ریزی برای سفر هستید، برای رزرو اقامتگاه خود در هر شهری می‌توانید به سایت پینورست سر بزنید و در آن انواع اقامتگاه‌ها از بومگردی تا ویلا استخردار را پیدا کنید و بنا به سلیقه‌تان آن را رزرو کنید.
محمد عمرانی
من محمدم. عاشق عکاسی و کسی که می‌نویسه چون دوست داره یاد بگیره. برای من نوشتن مثل یک کلاس می‌مونه که چیزای جدیدی یاد میگیرم ازش. بر خلاف اینکه آدم کم‌حرفی هستم، نوشتن برام خیلی راحت‌تره البته نه درباره خودم
توی سفر دنبال چی هستی؟ 
کشف شهر 
قلقهای سفر 
تجربههای بقیه 
