حمام وکیل کرمان ؛ یادگاری ارزشمند در مجموعه وکیل کرمان
0نظر
بازدید۵۶۰
به نظر شما چرا در زمان‌های قدیم چرا هرکسی یک حمام اختصاصی برای خانه خودش نداشت؟ توضیح درباره این قضیه خیلی ساده است! مهم‌ترین عاملی که باعث می‌شد مردم برای استحمام به حمام‌های عمومی مراجعه کنند نبود آب لوله‌کشی و فضای مناسب در خانه‌های آن زمان بود. حمام‌های عمومی از زمان‌های قدیم در ایران، عثمانی، آفریقا و هر جای دیگری که فکرش را بکنید وجود داشتند. در ایران ما اما حمام‌های تاریخی زیادی وجود دارند که بیشتر آن‌ها به فراموشی سپرده شده‌اند. حمام‌های تاریخی و ارزشمند کشورمان نه‌تنها یک حمام بلکه یک اثر هنری تمام‌عیار هستند که حفظ و نگهداری از آن‌ها می‌تواند این آثار ارزشمند را برای آیندگان نگه دارد. حمام وکیل کرمان یکی از حمام‌های تاریخی شهر و استان کرمان است که در بازار بزرگ کرمان و مجموعه وکیل قرار دارد و این روزها تغییر کاربری داده است. در ادامه قصد داریم تا از خصوصیات این حمام تاریخی بیشتر صحبت کنیم و نگاهی به دیدنی‌های اطراف حمام وکیل کرمان داشته باشیم.
معرفی حمام وکیل کرمان
پیش از صحبت مفصل راجع به حمام وکیل کرمان بهتر است نگاهی به مجموعه وکیل داشته باشیم. مجموعه وکیل در حاشیه بازار کرمان و در مرکز شهر و بافت سنتی آن قرار دارد. این مجموعه به دستور محمد اسماعیل‌خان نوری وکیل الملک حاکم شهر کرمان ساخته شد و حدود 8 هزار مترمربع وسعت دارد.
بنای کل مجموعه از بی‌نظیرترین نمونه‌های معماری در شهر کرمان است. معماری آن از نوع چهار ایوانی و سرتاسر سرا پر از کاشی‌های معقلی با طرح‌های هندسی خاص است. سعی معماران مجموعه وکیل بر این بود که تا حد امکان از سبک معماری دوره صفویه پیروی کنند. مجموعه وکیل شامل بازار وکیل، مسجد وکیل، کاروانسرای وکیل، آب‌انبار وکیل و حمام وکیل است.
حمام وکیل کرمان در سال 1280 در قلب شهر کرمان که در آن دوران مهم‌ترین بخش شهر محسوب می‌شد احداث شد. در ساخت حمام سعی شده بود تا از سبک معماری دوره زندیه همراه با معماری دوره قاجار استفاده شود. در جاهای مختلف حمام وکیل از حمام گنجعلی خان کرمان که در فاصله چند متری آن قرار دارد الگوبرداری شده است.
مثل هر حمام دیگری، حمام وکیل کرمان هم در اوایل به‌عنوان یک حمام عمومی مورداستفاده قرار می‌گرفت. اگر دقت کرده باشید بیشتر حمام‌های عمومی قدیمی در محدوده بازار شهرها احداث می‌شدند. هدف از این کار دسترسی راحت‌تر به حمام و افزایش جمعیت مراجعه‌کنندگان به حمام بود تا بلکه این موضوع بتواند به بهبود بهداشت مردم آن شهر کمک کند.
داستان حمام وکیل طبق روال گذشته ادامه داشت و در سال 1353 این اثر تاریخی به فهرست آثار ملی کشورمان اضافه شد. در سال 1369 بازسازی‌هایی به خصوص در قسمت سردر حمام وکیل صورت گرفت. در این بازسازی از سبک معماری مربوط به دوره قاجار استفاده شد تا جزئیات حمام تا حد امکان دست‌نخورده و هماهنگ باقی بمانند.
در سال 1396 سازمان میراث فرهنگی استان کرمان در اقدامی جنجالی این حمام تاریخی را برای استفاده به‌عنوان چایخانه به اجاره داد و در حال حاضر توسط اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان اداره می‌شود! این موضوع باعث شد تا این حمام تاریخی بیش‌ازپیش در معرض خطر تخریب و نابودی قرار بگیرد. این روزها می‌بینیم که شمار زیادی از گردشگران به حمام وکیل سر می‌زنند و در فضای بی‌نظیر اینجا همراه با موسیقی سنتی چای، فالوده و غذاهای محلی کرمان را میل می‌کنند.
مسیرهای دسترسی
حمام وکیل و در کل مجموعه وکیل کرمان درست در قلب بازار این شهر قرار دارند. خیابان‌های حوالی بازار کرمان از شلوغ‌ترین خیابان‌های شهر هستند؛ پس بهتر است در ساعاتی از روز که ترافیک کمتر است به بازار کرمان و حمام وکیل سر بزنید. حمام یا چایخانه وکیل کرمان هر روز از ساعت 9 صبح تا 11 شب باز است.
برای دسترسی به حمام وکیل باید ابتدا در نظر بگیرید که از کدام سمت شهر قصد حرکت به‌طرف حمام را دارید! اگر از غرب کرمان و حوالی میدان آزادی حرکت می‌کنید بهترین مسیر خیابان شریعتی است. این خیابان از میدان آزادی شروع می‌شود و تا میدان شهدا یا مشتاقیه ادامه دارد. در مسیر خیابان شریعتی بعد از تقاطع با خیابان شهید چمران باید وارد کوچه شماره 20 خیابان بشوید. ادامه مسیر این کوچه که به کوچه سردار معروف است را باید کمی پیاده‌روی کنید تا به حمام وکیل برسید.
اگر از سمت شرق کرمان و حوالی میدان مشتاقیه یا شهدا قصد بازدید از حمام وکیل کرمان را دارید باید به دل بازار کرمان بزنید. مسیر خیابان شریعتی یک‌طرفه است و نمی‌توانید از میدان شهدا وارد این خیابان بشوید؛ پس بهتر است از ابتدای خیابان میرزا رضای کرمانی وارد بازار کرمان بشوید و تا اواسط بازار به مسیرتان ادامه دهید.
اگر هم قصد سفر کرده‌اید و به دنبال اقامتگاه مناسب در همان نزدیی مقصد سفرتان می‌گردید این بار اجاره آنلاین اقامتگاه را امتحان کنید. برای پیدا کردن بهترین قیمت برای اجاره آپارتمان روزانه می‌توانید به وب سایت پینورست هم سری بزنید.
معماری حمام وکیل کرمان و بخشهای مختلف آن
باوجود این‌همه اثر تاریخی زیبا در گوشه و کنار بازار کرمان واقعا هیچ مراجعه‌کننده‌ای از قدم زدن در راسته‌های بازار خسته نخواهد شد و هیچ کاسبی از کسب‌وکار در این فضا دلسرد نخواهد بود! حمام وکیل کرمان نه‌تنها از نظر قدمت بلکه از نظر سبک معماری به کار رفته نیز یکی از آثار جذاب شهر و استان کرمان است. سرامیک و کاشی‌های هفت‌رنگ بکار رفته در حمام از کف زمین تا زیر سقف ادامه پیدا کرده‌اند و همین رنگ و نقش‌های متنوع زیبایی فضای حمام را چند برابر کرده‌اند.
این سؤال برای خیلی از ما پیش می‌آید که چرا در ساخت یک حمام عمومی باید از این‌همه جزئیات معماری استفاده می‌شده است؟ در جواب بهتر است این‌طور بگوییم که حمام‌ها در قدیم کاربردهای متنوعی داشتند. به‌عنوان مثال گاها سران هر شهر در حمام گرد هم جمع می‌شدند و درباره موضوعات مختلف بحث و گفتگو می‌کردند؛ یا اینکه در ایام مختلف سال مراسم و جشن‌هایی در محیط حمام‌ها برپا می‌شد و مردم دور هم جمع می‌شدند.
در حمام وکیل کرمان نوع تزئینات خصوصا در قسمت سقف، کاشی‌کاری‌ها، حوض زیبای مرکز حمام، فضاهای نیمه گرم و حتی سلسله‌مراتب ورود به حمام به‌خوبی با الگوی حمام سازی ایرانی مطابق و هماهنگ است. در ساخت حمام وکیل مثل سایر حمام‌ها از پوشش آهکی استفاده شده است. آهک برخلاف ملات و گچ در برابر رطوبت مقاومت خوبی دارد. در ادامه سعی می‌کنیم جزئیات بخشهای مختلف حمام از سردر ورودی گرفته تا بخشهای درون حمام را به ترتیب بررسی کنیم.
کتیبه همان کارت شناسایی بناهای تاریخی است! کتیبه حمام وکیل کرمان روی سردر نصب شده است. روی کتیبه نام بانی بنا یعنی موتمن السلطان وکیل الملک محمد اسماعیل‌خان نوری نوشته شده است. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم وکیل الملک در فاصله بین سال‌های 1277 تا 1284 حاکم کرمان بود.
سردر ورودی
معماری سردر زیبای حمام وکیل مربوط به دوره قاجار است که البته بعد از تخریب و فروریختن، در سال 1369 بازسازی‌هایی روی آن صورت گرفته است. به سردر حمام که نگاه می‌کنید تزئینات مقرنس در زیر طاق و ازاره کاشی و کتیبه کمربندی را می‌بینید که خودنمایی می‌کنند. بخش ورودی حمام از سردر، هشتی و دالان تشکیل شده است.
سقف قسمت هشتی رسم بندی بسیار جذابی دارد که با استفاده از سوار کردن سه رسمی بر بالای یکدیگر ساخته شده است. طاق‌نماهای اطراف قسمت هشتی هم با کاشی‌های دارای طرح‌های متنوع مثل گل‌وبوته تزئین شده‌اند. در طول مسیر زاویه حرکت چندین بار تغییر میکند تا هم دید مستقیم به سربینه وجود نداشته باشد و هم از اتلاف گرمای داخل حمام تا حد امکان جلوگیری بشود.
سربینه
در قسمت سربینه هشت ستون سنگی وجود دارد که وظیفه استحکام بنا خصوصا مرتفع‌ترین طاق سربینه را به عهده دارند. در وسط قسمت سربینه یک حوض و در دو انتهای این قسمت دو حوض مستطیلی دیگر قرار گرفته‌اند. این روزها قسمت سربینه همان‌جایی است که مراجعه‌کنندگان نشسته و چای و فالوده می‌خورند. تماشای سقف زیبای قسمت سربینه را از قلم نیندازید! بر روی سقف این قسمت رسمی بندی کاملی اجرا شده است که دیدن جزئیات آن شمارا شگفت‌زده میکند. سکوی قسمت سربینه با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشانده شده است. زیر این سکو حفره‌هایی برای قرار دادن کفش‌ها و سایر لوازم مراجعه‌کنندگان در نظر گرفته‌شده است.
گرم‌خانه
این بخش از حمام وکیل یک فضای مربعی شکل و دارای چهار ستون سنگی است. روی سقف گرم‌خانه حمام نیز مثل سربینه یک رسمی بندی چشم‌نواز دیده می‌شود. فضای گرم‌خانه به‌وسیله ستون‌های سنگی به سه بخش تقسیم شده است که هرکدام از این بخش‌ها خصوصیات جالب و دیدنی دارند.
خزینه
خزینه حمام که در امتداد محور فرعی گرم‌خانه و درست رو به روی ورودی گرم‌خانه قرار گرفته فضایی با قاعده مستطیلی است و به داخل گرم‌خانه راه دارد. خزینه محل شستشو و استحمام افراد بوده است. مراجعه‌کنندگان به حمام از طریق پلکان وارد خزینه می‌شدند و سپس از طریق راه برگشت وارد سربینه می‌شدند. هدف معمار باهوش حمام این بود که افراد بعد از شستشوی خود وارد یک محیط نیمه گرم یا همان سربینه بشوند تا هم کمی استراحت کنند و هم سرما نخورند!
مجموعه وکیل کرمان متشکل از بازار وکیل، کاروانسرای وکیل، آب‌انبار وکیل، مسجد وکیل و حمام وکیل است که همگی به همت محمد اسماعیل‌خان پسر فتحعلی خان نوری در شهر کرمان ساخته شده‌اند.
بازار کرمان
بازار کرمان طولانی‌ترین راسته‌بازار کشور است. اینجا نه‌تنها یک مجموعه اقتصادی فعال و پر رفت‌وآمد بلکه کلکسیون کاملی از دیدنی‌های تاریخی و معروف است.بازار کرمان در دوره مظفری و تیموری ساخته شد و هم‌زمان با گسترش شهر و روی کار آمدن حاکمان مختلف به‌تدریج بزرگ‌تر شد. این بازار و دیدنی‌های حوالی آن مثل حمام وکیل 60 درصد از بناهای تاریخی شهر کرمان را تشکیل می‌دهند.
در استان پهناور کرمان هزاران اثر تاریخی وجود دارد که 660 مورد از آن‌ها در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر کرمان مسجد جامع این شهر است که حدود 700 سال قدمت دارد و با معماری جذاب و خیره‌کننده خود در قلب شهر و ابتدای خیابان دکتر شریعتی دلبری میکند.
حمام گنجعلی خان
حمام گنجعلی خان در مجموعه گنجعلی خان کرمان، یکی دیگر از حمام‌های تاریخی، ارزشمند و دیدنی این استان است که در سال 1020 هجری قمری به دستور گنجعلی بیک حاکم کرمان در زمان حکومت شاه‌عباس صفوی ساخته شد. ساخت حمام وکیل با الگوبرداری از حمام گنجعلی خان صورت گرفته است.
حالا که تا اینجا با وب سایت پینورست همراه بودید برایمان بگویید: تا به حال موفق شده‌اید از حمام وکیل بازدید کنید؟ از بازار چطور؟ از بناهای مختلف اطراف حمام؟ نظرتان در مورد این مجموعه و بافت قدیمی اطراف آن چیست؟ می‌دانستید اکثر حمام‌های تاریخی ایران امروزه به موزه‌های مردم‌شناسی شهرهای مختلف تبدیل شده‌اند؟ به نظرتان دلیل اهمیت و مرکزی بودن حمام برای فرهنگ قدیم ایران چیست؟
اگر تا به حال تجربه بازدید از این حمام تاریخی یا حمام‌های مشابهش را داشته‌اید، برای ما در بخش نظرات همین مطلب از تجربه خودتان بنویسید.
توی سفر دنبال چی هستی؟ 
کشف شهر 
قلقهای سفر 
تجربههای بقیه 
