شاید خیلی از ماها بارها از خیابان مصطفی خمینی (بهارستان) رد شده باشیم. اما هیچ‌وقت به ساختمان باشکوه مسجد و مدرسه سپهسالار توجه نکرده باشیم. این مسجد در واقع اولین و بزرگترین مدرسه عالی تهراناست.
بعد از انقلاب اسلامی ایران نام مسجد از سپهسالار به شهید مطهری تغییر یافت؛ البته این تغییر باعث نشد تا نام قبلی فراموش شود. در این مطلب قصد داریم به این بنای قاجاری نگاهی داشته باشیم.
نگاهی به تاریخچه مسجد سپهسالار
ساخت این بنا در سال 1258 هجری شمسی در دوران ناصرالدین شاه و توسط فردی به نام میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی، وزیر خارجه آن زمان آغاز شد. وقتی در سال 1260 سپهسالار فوت کرد برادرش یحیی خان مشیرالدوله ساخت مسجد و مدرسه را ادامه داد اما عمر او هم کفاف نداد تا بنا را تمام کند. در نهایت ساخت این مکان با همت نایب‌التولیه‌ها تمام شد.
ساخت مسجد و مدرسه نزدیک به پنج سال طول کشید. از آن زمان تا الان بخش‌های مختلفی به مسجد اضافه و تغییراتی در آن به وجود آمده است؛ در سال 1320 در مسجد تالاری ساخته شد که امروزه مجموعه دارالقرآن است. در سال 1342 حسین لرزاده تغییراتی در شبستان زمستانی ایجاد کرد و در سال 1357 هم مهندس سعیدی گنبد اصلی را بازسازی کرد.
امروزه مسجد سپهسالار به‌عنوان مدرسه دینی و کتابخانه استفاده می‌شود.
مسجد سپهسالار در خیابان بهارستان (مصطفی خمینی) درست کنار ساختمان قدیمی مجلس شورای ملی قرار دارد.
راحت‌ترین راه دسترسی به مسجد سپهسالار استفاده از مترو است، ایستگاه بهارستان در خط ۲ یعنی خط فرهنگسرا-صادقیه نزدیک‌ترین ایستگاه به مسجد و مدرسه سپهسالار (مطهری) است.
از آنجایی که مسجد مطهری تغییر کاربری داده و به مدرسه عالی و دانشگاه حوزوی تبدیل شده برای بازدید عمومی نیازمند هماهنگی‌های لازم هستید.
اگر تصمیم دارید که برای دیدن مسجد قدیمی سپهسالار راهی تهران شوید می‌توانید همین حالا برای اجاره آپارتمان مبله ارزان به سایت پینورست سر بزنید.
معماری و بخش‌های مختلف مسجد و مدرسه سپهسالار
میرزا مهدی‌خان شقاقی ممتحن‌الدوله، طراح و ناظر ساختمان و ابوالحسن‌خان معمارباشی، سازنده مسجد سپهسالار بوده‌اند. همچنین از استاد حسن قمی و جعفرخان معمار هم به عنوان سازندگان این بنا نام برده شده است.
آجر اصلی‌ترین مصالح به‌کار برده شده در ساخت مسجد است؛ طراحی این بنا تلفیقی از معماری سنتی ایرانی و معماری مسجد‌های استانبول است. مسجد سپهسلار دارای یک صحن اصلی یا مرکزی و چهار ایوان در چهار جهت اصلی شرقی، غربی، شمالی و جنوبی است، دورتادور صحن مرکزی 60 حجره با تزیین گره‌چینی چوبی برای اسکان طلبه‌ها وجود دارد.
از ویژگی‌های مهم مسجد سپهسالار وجود بها‌رخواب‌ها یا مهتابی‌های بزرگ در طبقه فوقانی است. باغچه‌های سرسبز با درختان تنومند، حوض بزرگ و فواره در وسط صحن مرکزی و تزیینات خاص مدرسه عالی سپهسالار آرامش و زیبایی بیشتری به این مکان بخشیده است.
به اضافه تمام چیزهایی که گفته شد کتیبه‌های خوشنویسی، قاب‌کاری‌ها و گره‌چینی‌های چوبی به زیبایی این مجموعه اضافه کرده است. طراحی این بنا به طور مشخص از مسجد جامع اصفهان، مدرسه چهارباغ اصفهان و مسجد ایاصوفیه استانبول الهام گرفته شده و جلوه‌ای از هنر های ایرانی اسلامی است.
گنبد و منارهها
گنبد و مناره‌های مسجد جزو نقاط برجسته معماری این بنا به شمار می‌رود. در اطراف گنبد هشت مناره در اندازه‌های مختلف وجود دارد که بلندترین آنها 37 متر و کوتاه‌ترین آنها 25 متر ارتفاع دارد. منارهها از آجر ساخته شده‌اند و روکش کاشی‌کاری‌شده زیبایی دارند.
شبستان تابستانی
گنبدخانه یا شبستان تابستانی بزرگترین قسمت مسجد است. این گنبدخانه تکامل الگوی قدیمی مساجد و مدرسه‌های عالی ایران است. این گنبد که بر چهارپایه استوار شده دید بسیار زیادی به شبستان تابستانی می‌دهد. پایه‌ها یا مناره‌های شبستان با کاشی‌کاری تزیین شده و پایه‌های سنگی محکمی دارد.
دو مَدرَس در دو طرف گنبدخانه وجود دارد که در گذشته محل تدریس علوم قرآنی و دیگر درس‌ها بوده. استفاده از تنوع رنگی و طراحی کاشی‌ها از پیکره‌های انسان، طبیعت بی‌جان و دورنما از هنرهای وارداتی غرب تاثیر گرفته شده است.
به جرات می‌توان گفت این شبستان زیباترین قسمت مسجد سپهسالار به شمار می‌رود. شبستان زمستانی پشت ایوان شرقی قرار دارد و 44 ستون سنگی یک‌دست و منظم دارد که به چهل ستون معروف است. بین هر چهار ستون یک سقف گنبدی شکل ساخته شده که درون آنها اسم‌ها یا صفت‌های الهی گچ‌بری شده است.
درون شبستان محراب مرمریِ بزرگی وجود دارد که در سال 1350، استاد حسین لرزاده و استاد محمد حسین شکل آبادی تزیینات گچ‌بری و مقرنس‌کاری آن را در بالای محراب انجام دادند.
کتابخانه
کتابخانه مجموعه از قسمت‌هایی است که بعدها توسط معمار فرانسوی، ماکسیم سیرو ساخته شد. سپهسالار در سال 1259 تعداد 4000 نسخه کتاب از اعتضادالسلطنه خریداری و کتابخانه را پایه‌گذاری کرد. در این مکان کتاب‌های بسیار ارزشمندی وجود دارد. امروز بیش از 4200 کتاب خطی و 10 هزار کتاب چاپ سنگی در کتابخانه وجود دارد.
از دیگر بخش‌های دیدنی مسجد و مدرسه سپهسالار ورودی‌ها هستند که جلوخان و سردری‌های بزرگی دارند و به وسیله راهروهایی به صحن اصلی وصل می‌شودند.
در بخش بالایی ایوان شمالی دو گلدسته وجود دارد که در وسط آنها ساعت بزرگی که در سال 1880 میلادی در فرانسه ساخته شده قرار گرفته است؛ این ساعت دارای سه ناقوس است و در اتاقکی به بلندی 5 متر نصب شده و دارای دو رویه است. یکی به سمت حیاط مرکزی و دیگری به سوی عمارت بهارستان است. بدنه اتاق هم تزیینات کاشی‌کاری زیبایی دارد.
مسجد و مدرسه سپهسالار در قلب طهران قدیم قرار دارد و به خاطر داشتن موقعیت مناسب و نزدیکی به مکان‌هایی مثل کاخ گلستان و لاله زار و عودلاجان در زمان خودش طرفداران و مراجعین زیادی داشته. با اینکه امروز مسجد امکان بازدید عمومی ندارد اما دیدنی‌های زیادی در اطراف آن وجود دارد که مقصد‌های خوبی برای گشت‌و‌گذار در طهران قدیم هستند.
عمارت مسعودیه: از عمارت‌های به‌جا‌مانده قاجاری که اتفاقات تاریخی بسیاری را به خود دیده است؛ باغی بزرگ و بسیار زیبا که بخش‌های متنوعی برای بازدید دارد.
باغ موزه نگارستان: باغی متعلق به زمان فتحعلی شاه قاجار، از دیدنی ترین عمارت های تهران و موزه هنرهای ملی در کنار آن که مخصوص هنر دوستان است.
همچنین خانه‌موزه شهید مدرس هم در نزدیکی مسجد سپهسالار قرار دارد. از دیگر جاهایی که توصیه می‌کنیم سری به آنجا بزنید خانه فراغت دبیرالملک، منشی امیرکبیر است.
خوشبختانه ایستگاه‌های مترو زیادی در اطراف مسجد سپهسالار وجود دارد و به راحتی این امکان را دارید که به بازار تهران، کاخ گلستان، پارک شهر و دیگر مکان‌های دیدنی و تفریحی دسترسی داشته باشید؛ می‌توانید به مقاله سفرنامه مترو تهران در سایت پینورست مراجعه کنید.
امیدواریم در روزهایی که امکان بازدید عمومی فراهم است بتوانید از دیدن این مجموعه لذت ببرید. نظر شما در مورد مسجد سپهسالار چیست؟ آیا تا به حال گذرتان به اطراف مسجد افتاده است؟ تجربه خودتان را برای ما بنویسید.
اگر تصمیم دارید که برای سفر به تهران یا سایر شهرهای ایران برنامه‌ریزی کنید می‌توانید برای رزرو آنلاین اقامتگاه به وب سایت پینورست سر بزنید. انواع مختلف اقامتگاه با کیفیت خوب و قیمت مناسب در این سایت برای شما گلچین شده است.
توی سفر دنبال چی هستی؟ 
کشف شهر 
قلقهای سفر 
تجربههای بقیه 
