روز بزرگداشت زمین، جشنی برای زن و زمین

روز بزرگداشت زمین یکی از جشن‌های اصیل ایران باستان است. اگر دوست دارید با فرهنگ و باورهای گذشته ایرانیان آشنا بشوید، در ادامه مطلب همراه ما بشوید.
اگر هم خواستید در این مناسبت خاص راهی سفر بشوید، موقع برنامه‌ریزی نگران اقامتتان نباشید. فقط کافی است پینورست را باز کنید و بعد از انتخاب شهر مقصد، اقامتگاه ایده‌آلتان را انتخاب کنید. بقیه راه را به پینورست بسپارید.

روز بزرگداشت زمین چه روزی است؟

هر سال ۵ اسفند که می‌شود، ایرانی‌ها مناسبت‌های «اسفندگان»، «سپندارمذگان» یا «جشن مژده‌گیران» را جشن می‌گیرند. این جشن برای بزرگداشت روز زمین و همین‌طور روز زن است.

برای تاریخ این روز منابع مهمی مثل آثارالباقیه ابوریحان بیرونی در دسترس است. ولی بعد از ابوریحان و در زمان خیام تقویم ایرانی تغییر کرد و ۶ ماه اول سال ۳۱ روزه شد. برای همین بعضی‌ها تاریخ این مناسبت را ۶ روز عقب‌تر بردند.

مثلا بعضی از زرتشتی‌های ایرانی، روز ۲۹ بهمن را روز جشن سپندارمذگان می‌دانند. درحالی‌که همان‌طور که گفتیم بارها تقویم ایرانی جابه‌جا شده و حتی دوره‌ای بوده که نوروز ابتدای پاییز بود. همین‌طور مردم بعضی از منطقه‌های ایران مثل پشتکوه استان یزد که قبلا زرتشتی بودند و بعد مسلمان شدند، هرسال پنج روز مانده به ماه اسفند این روز را جشن می‌گیرند.

اما با این وجود بر اساس منبع‌های مهم و قدیمی و ریشه اسم اسفند، این‌طور گفته شده که روز بزرگداشت زمین در واقع همین پنجمین روز اسفند ماه است.

منبع عکس پینترست، عکس از Turan

بیشتر بخوانید: با رقص‌های محلی شهرهای مختلف آشنا شوید

اصلا ریشه کلمه اسفند در روز بزرگداشت زمین از کجا آب می‌خورد؟

اسفند یا اسپند کلمه‌ای فارسی که از واژه پهلوی «سپندارمت» و اوستایی «سپنته آرمئی تی» گرفته شده. علاوه‌بر دوازدهمین ماه سال، به پنجمین روز هر ماه هم «اسفند» یا «سپندارمذ» می‌گویند. این کلمه در اوستایی از دو بخش «سپنته» یا «سپند» به‌معنی پاک و مقدس و «آرمئیتی» به معنی صبوری تشکیل شده. همین‌طور در پهلوی هم «سپندارمت» و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و در نهایت تبدیل به «اسفند» شده‌ است.

چرا سپندارمذگان روز بزرگداشت زمین است؟

سپندارمذ در واقع لقب ملی زمین است. دلیل نام‌گذاری آن هم برمی‌گردد به موقعی که در تقویم‌های مختلف ایرانی علاوه بر این که هر ماه‌ یک اسم داشت، هر کدام از روزهای ماه هم یک اسم مخصوص خودشان داشتند. مثلا اولین روز ماه «روز اورمزد» بود و به دومین روز هر ماه «روز بهمن» می‌گفتند. روز سوم هر ماه «اردیبهشت» و روز چهارم آن «شهریور» بود. به پنجمین روز هر ماه هم «سپندارمذ» یا همان «اسفند» می‌گفتند.

با توجه به اینکه اسم هرماه در واقع اسم یکی از روزهای آن ماه هم بود، در هر ماه یکبار اسم روز و ماه یکی می‌شد. ایرانیان همان روز را بهانه می‌کردند و جشنی به اسم همان روز و ماه می‌گرفتند. مثلا اسم پنجمین روز هر ماه اسفند بود و از طرف دیگر آخرین ماه سال هم اسفند نام داشت.

از طرف دیگر همان‌طور که اشاره کردیم ریشه اسم سپندارمذ از صبوری و مقدس بودن گرفته شده است. از آنجایی که زمین نماد باروری است و با صبوری و گذشت به همه موجوداتی که روی آن هستند زندگی را هدیه می‌دهد، به آن لقب سپندارمذ را دادند. برای همین پنجمین روز اسفند مربوط به روز بزرگداشت زمین شد.

روزها و مناسبت‌های دیگر هم به همین ترتیب بود و هر نام‌گذاری یک معنی و مفهوم عمیق داشت. مثلا به شانزدهمین روز هر ماه «مهر» می‌گفتند و وقتی به ماه مهر می‌رسید، «مهرگان» را جشن می‌گرفتند. یا اینکه روز آبان در ماه آبان جشن «آبانگان» و روز آذر در ماه آذر جشن «آذرگان» است.

منبع عکس گوگل مپ، عکاس Kamran Bakhti

بیشتر بخوانید: پارس بانو ؛ زیارتگاه مقدس زرتشتیان یزد

در روز بزرگداشت زمین چه مناسبت‌های دیگری را جشن می‌گیرند؟

در روز سپندارمذگان یا اسفندگان، به‌جز روز بزرگداشت زمین جشن‌های دیگری هم برگزار می‌شد. چون سپندارمذ نمادی از باروری، صبوری و مقدس بودن بود، ایرانیان در فرهنگ باستان آن را به «مادر» و «زن» نسبت دادند. چرا که زن نمادی برجسته از باروری بود و در زمان ایران باستان جایگاه زن خیلی مورد احترام بود.

جشن سپندارمذگان

گفته می‌شود که مردهای خانواده‌های ایرانی‌ برای تشکر از همسر و زن‌های دیگر خانواده و نزدیکانشان، برای آن‌ها هدیه می‌خریدند. زن‌ها هم لباس و کفش نو می‌پوشیدند و این روز را جشن می‌گرفتند. شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که در روز جشن سپندارمذگان، زن‌ها دست به سیاه و سفید نمی‌زدند و کارهای روزمره خانه را انجام نمی‌دادند. به‌جای آن‌ها مردها و پسرهای خانواده مشغول به کار می‌شدند و خانه‌داری می‌کردند.

جشن مردگیران

می‌گویند در این روز مراسمی به اسم «مردگیران» هم وجود داشته. به این صورت که در این روز دخترهای دم‌بخت این اختیار را داشتند که خودشان همسر و شریک زندگی‌شان را انتخاب کنند. به همین دلیل هم به این جشن و مراسم‌هایش «مردگیران» می‌گفتند.

منبع عکس پینترست، عکس از Sevda Hajiyeva

بیشتر بخوانید: آتشکده چک چک یزد چند پله دارد؟ عروج به نیایشگاه مقدس زرتشتیان

جشن اسفندی

گفته می‌شود که با وجود سال‌های زیادی که گذشته، هنوز هم در روستاهای اطراف بعضی از شهرها مثل اقلید، یزد، کاشان و محلات (روستاهایی مثل پندر، نشلج، استرک و نیاسر) این جشن برگزار می‌شود. آن‌ها به این جشن روز «اسفندی» می‌گویند. زن‌های ساکن این منطقه‌ها در روز اسفندی آش می‌پزند و برای همین به این جشن، «آش اسفندی» هم گفته می‌شود.

جشن روز پرستار

همین‌طور می‌گویند که در سال ۱۳۴۱ خورشیدی، کسی به اسم « استاد ابراهیم پورداود» پیشنهاد داد که روز پنجم اسفند و جشن اسفندگان را به‌عنوان «روز پرستار» هم درنظر بگیرند. بعد از آن این پیشنهاد را قبول می‌کنند و حتی در تقویم رسمی هم ثبت می‌شود. در این روز برای پرستارها مراسم‌هایی برگزار می‌شده و از آن‌ها برای خدمت به مردم تشکر می‌کردند. ولی در حال حاضر همچین مناسبتی در ۵ اسفند برای پرستارها وجود ندارد.

جشن سپندارمذگان در ایران باستان یک گل نمادین داشت

 در فرهنگ ایران باستان، نماد هرروز از ماه یک گل مخصوص بود. در جشن‌هایی که روز و ماه باهم یکی می‌شدند، آن گل را به‌عنوان نماد آن جشن هم انتخاب می‌کردند.

دکتر مهرداد بهار در ترجمه «بندهش ایرانی»، دکتر رقیه بهزادی در ترجمه «بندهش هندی» و دکتر سعید عریان در ترجمه متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی» درباره گل مخصوص جشن سپندارمذگان نوشته‌اند. بر اساس این نوشته و ترجمه‌ها گل مخصوص سپندارمذگان یا همان روز بزرگداشت زمین، گل «پلنگ مشک» است. در متن پهلوی «خسرو قبادان و ریدکی» هم بوی پلنگ مشک این‌طور توصیف شده: «پلنگ مشک را بویی چون بوی نیکی است.»

پس به‌جز روز بزرگداشت زمین، تکلیف بقیه جشن‌های ایران باستان چه می‌شود؟

حالا که با یکی از جالب‌ترین جشن‌های ایران باستان آشنا شدید، خوب است که سری هم به بقیه مناسبت‌های ایران باستان بزنیم. بعضی از این مناسبت‌ها فراموش شده‌اند و بعضی دیگر هنوز هم که هنوزه بین زرتشتی‌ها و یا دیگر ایرانی‌های امروزی جشن گرفته می‌شود.

جشن شب یلدا

یلدا هم از آن جشن‌های باستانی است که هنوز هم بین ما ایرانی‌ها محبوب است. همان‌طور که می‌دانید، شب یلدا آخرین شب پاییز، شب اولین روز زمستان و طولانی‌ترین شب سال است. ایرانی‌های باستان باور داشتند که در این شب میترا در برابر اهریمن برنده می‌شود و سیاهی نابود می‌شود، به همین دلیل هم روزها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند.

در گذشته رسم بوده که فقط هفت نوع آجیل و هفت میوه در سفره شب یلدا گذاشته بشود. مثلا باور داشتند که با گذاشتن هندوانه سر سفره و خوردن این میوه تابستانی، سرمای زمستان را حس نمی‌کنند.

منبع عکس گوگل مپ، عکاس Hussein Z

 جشن مهرگان

جشن مهرگان از آن جشن‌هایی است که از دوران باستان تا به امروز بین زرتشتی‌ها به قوت خودش باقی‌مانده است. ایرانیان باستان هرسال شانزدهم مهرماه، شادی روز مهرگان را با هدیه دادن با هم‌دیگر شریک می‌شدند. آن‌ها در این روز خانه‌ و خیابان‌ها را آب و جارو می‌کردند، لباس ارغوانی می‌پوشیدند، شعر می‌خواندند و ساز می‌زدند.

یکی دیگر از مراسم‌های مهرگان پهن کردن سفره‌‌هایی از آب، گلاب، شیرینی و شربت، آجیل و میوه‌ دور تا دور آتش بود. همین‌طور بالای سفره‌ها را هم با آینه، شمعدان و گل تزئین می‌کردند.

جشن آذرگان

جشن آذرگان که جشنی برای پرستیدن الهه آتش بوده هرسال نهم آذر ماه برگزار می‌شد. ایرانیان باستان این روز را با روشن کردن آتش روی پشت‌بام خانه، خواندن دعا و پهن کردن سفره‌های خوراکی جشن می‌گرفتند. ‌ زرتشتی‌های کرمان، یزد، شیراز و تهران هنوز هم آذرگان را با روشن کردن آتش در آتشکده‌هایشان جشن می‌گیرند.

جشن نوروز

تعجب نکنید، جشن نوروز خودمان هم جزو جشن‌های مهم و اصیل ایران باستان بود. جشن نوروز زمان شروع شدن سال نو شمسی و هم‌زمان با شروع فروردین ماه است. در گذشته دو نوروز کوچک و نوروز بزرگ وجود داشت. اول تا پنجم فروردین نوروز کوچک بود. ششم فروردین روز نوروز بزرگ بود و در تقویم زرتشتیان باستان، به آن خرداد روز می‌گفتند. زرتشتی‌ها خرداد روز را روز تولد پیامبر خود می‌دانستند و ایرانی‌های باستان آن را به آناهیتا الهه آب نسبت می‌دادند.

منبع عکس پینترست، عکس از (Toy (1936

بیشتر بخوانید: آتشکده بهرام یزد ؛ آتش ۱۵۰۰ ساله

شما چطور؟ بقیه جشن‌ها و روزهای خاص ایران باستان را می‌شناسید؟ اگر جزو آن دسته از افرادی هستید که در این جشن‌ها مراسم‌های خاصی برگزار می‌کنید و یا از اطرافیانتان کسی را می‌شناسید، در بخش نظرات همین مطلب برایمان بنویسید.

راستی اگر دوست داشتید می‌توانید در این جشن‌ها و مراسم‌هایی که امروز بین زرتشتی‌های شهرهای مختلف برگزار می‌شود شرکت کنید و حس و حال آن‌ها را تجربه کنید. در این صورت می‌توانید در همان روز خاص از وب‌سایت پینورست اقامتگاه بوم گردی دل‌خواهتان را اجاره کنید و بدون نگرانی راهی جشن و شادی‌تان بشوید.

سوالات متداول

روز بزرگداشت زمین در تقویم ایرانی چه روزی است؟
۵ اسفند به مناسیت جشن سپندارمذگان روز بزرگداشت زمین نامیده شده است.
روز بزرگداشت زمین در آیین زرتشت کی است؟
بعضی از زرتشتی‌های ایرانی روز ۲۹ بهمن را روز جشن سپندارمذگان می‌دانند.
آیین های روز بزرگداشت زمین کدامند؟
جشن نوروز، جشن یلدا، جشن مردگیران، جشن مهرگان و جشن آذرگان است.

فرشته حیدری

همه‌چی از اونجایی شروع شد که چرخیدم و رسیدم به حرف بچگیم؛ نوشتن دوای هر دردیه :‌)