برکه های باران بندرعباس ؛ آب‌انبار‌های پنج گانه

برکه و باران هر دو کلمه‌هایی هستند که ما را یاد پدیده‌های طبیعی می‌اندازند. اما برکه‌ های باران بندرعباس در واقع برکه نیستند و آب انبارهایی نزدیک به هم هستند.

آب انبارها در جنوب کشور در قدیم نقش مهمی داشتند و برای رفاه حال ساکنین وجودشان الزامی بود. آب انبار قسمت مهمی از معماری ایرانی در جنوب است که مثل همین نمونه برکه‌های باران بندرعباس جلوه خاصی هم دارد و از لحاظ معماری به عنوان یک بنای تاریخی اهمیت دارد.

بناهای گنبدی شکل و شبیه به هم را تصور کنید که در محدوده شهری بندرعباس جلب توجه می‌کنند و تا گذشته نه چندان در در زندگی روزمره اهالی هرمزگان هم نقش مهمی داشتند.

در گرمای تابستان شرجی هرمزگان دیدن گنبد دایره‌ی شکل این آب انبار یا برکه‌ها از دور، نوید دهنده رفع تشنگی و آسایش بوده..

هرچند که حالا این برکه‌ها دیگر کارکرد گذشته را ندارند اما هنوز هم برای بسیاری یادآور دورانی‌ست که آرامش و آسودگی از معماری این آب انبارها شروع می‌شد و در ادامه با آب خنکی که در درون‌شان ذخیره شده بود، ادامه پیدا می‌کرد و تثبیت می‌شد.

همه چیز درباره برکه‌ های باران بندرعباس

برکه‌های باران به به مجموعه‌ای پنج گانه از آب انبارها در بندرعباس می‌گویند که در خیابان ۲۲ بهمن بندرعباس و در داخل محوطه و جنب موزه خلیج فارس قرار دارند.

۳ عدد از این آب انبارها داخل محوطه موزه هستند و یکی از آنها چسبیده به این محوطه و دیگری در نزدیکی موزه در سطح شهر.

استان هرمزگان مثل بقیه بخش‌های جنوبی کشور آب انبارهای زیادی دارد.بیشتر از هزار آب انبار در این استان وجود دارند اما مجموعه آب انبارهای برکه‌های باران به خاطر نوع قرار گیری‌شان در کنار هم و معماری منحصر به فردشان بیشتر مورد توجه قرار گرفتند. این آب انبارها در دهه ۵۰ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌اند.

در استان هرمزگان به طور کلی به آب انبارها برکه می‌گویند و چون آب باران در این آب انبارها ذخیره و نگهداری می‌شدند به آنها نام برکه‌های باران را اختصاص داده‌اند.

بیشتر بخوانید: حمام گله داری ؛ موزه مردم شناسی بندر عباس را بهتر بشناسیم

همان طور که می‌دانید در نواحی گرم و کم بارش دسترسی به آب به طور کلی و مخصوصا آب نوشیدنی خیلی مهم است.

در بعضی مواقع که خشکسالی هم اتفاق می‌افتد اهمیت این آب انبارها بیشتر از قبل هم می‌شود. در نهایت تمام این دلایل باعث شده که برکه‌های باران در شهر بندر عباس ساخته شوند تا نیاز آب شرب اهالی این شهر را برطرف کنند.

مسیر دسترسی به برکه‌ های باران بندرعباس

برای بازدید از برکه‌های باران ابتدا باید خودتان را به استان هرمزگان و شهر بندرعباس برسانید. سفر به بندرعباس هم از طریق قطار و اتوبوس ممکن است و هم هواپیما. سفر جاده‌ای را هم فراموش نکنید که می‌تواند بسیار جالب و هیجان انگیز از آب در بیاید.

بعد از اینکه به بندرعباس رسیدید باید به سمت محله 22 بهمن بروید و آنجا از طریق خیابان پاسداران خودتان را به حوالی ورزشگاه هفتم تیر برسانید. در نزدیکی ورزشگاه هفتم تیر با محوطه موزه مردم‌شناسی بندرعباس و برکه‌های باران مواجه می‌شوید.

جالب اینکه اسکله و بازار بندرعباس هم فاصله چندانی با این موزه ندارند و اگر قصد سفر دریایی به جزایر اطراف را دارید می‌توانید بازدید از موزه مردم‌شناسی و برکه‌های باران را هم در برنامه خودتان قرار بدهید.

اگر تصمیم دارید که برای دیدن برکه‌های باران راهی بندرعباس شوید می‌توانید همین حالا برای رزرو آنلاین اقامتگاه به سایت پینورست سر بزنید.

تاریخچه و معماری برکه‌های باران بندرعباس

تاریخ ساخت این آب انبارها به دوره صفویه برمی‌گردد. در دوران صفویه به دستور حکومت این برکه‌ها ساخته شد تا مشکل آب آشامیدنی بندرعباس حل شود. یکی از این آب انبارها در دوران پهلوی به تفرجگاه اختصاصی فرح دیبا اختصاص پیدا کرده بود. محلی‌ها می‌گویند که آثار با ارزشی برای تجهیز و تزئین فضا در آب انبار وجود داشتند که بعدها به دلیل عدم نظارت و رسیدگی به سرقت رفتند.

تدبیری برای تصفیه و خنک کردن آب هم در برکه‌های باران در نظر گرفته بودند که در زمان خودش جالب توجه بود. البته این ابزارها هم به دلیل رسیدگی امروزه کارایی خود را ازدست داده‌اند.

برای ساخت آب انبارها در دوره صفویه از سنگ و ملات ساروج استفاده شده است. در قسمت‌هایی از بنا هم سنگ مرجان به‌کار رفته است که گویا به خاطر خاصیت این نوع سنگ در دور کردن پشه‌هاست. برکه‌ها چهار دهنه اصلی برای برداشت آب و سقفی گنبدی شکل دارند.

آب انبارها زیر سقف گنبدی، سکوهایی برای نشتن مردم هنگام برداشت آب هم دارند. دور این سکوها نرده‌‍‌های چوبی هم ساخته بودند.

آب انبارها یا برکه‌ها هم مثل هر بنای معماری دیگری نشانی از هویت و فرهنگ منطقه‌ای که در آن ساخته شده‌اند را دارند. در ساخت برکه های باران بندرعباس هم ویژگی‌های معماری جالبی مخصوصا در نوع عایق‌بندی و ساز و کار تصفیه آب به چشم می‌خورد.

متاسفانه در حال حاضر برخی از برکه‌ها به دلیل عدم رسیدگی و ترمیم دچار مشکلاتی به ویژه در ناحیه سقف هستند. هرچند که اخیرا اقداماتی برای ترمیم و بازسازی این بناهای تاریخی صورت گرفته است.

بیشتر بخوانید: بندر کنگ ؛ از بندر باستانی هرمزگان چه می‌دانید؟

در طراحی و ساخت برکه های باران بندرعباس از سه طرح پلان مختلف استفاده شده است. طرح صلیبی شکل، مستطیلی و دایره‌ای با سقف گنبدی شکل و مدور.

یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید در ساخت برکه یا آب انبارها رعایت می‌شده است، عایق‌بندی و همچنین مقاومت در برابر رطوبت است. هوای شرجی بندرعباس را هم درنظر بگیرید که بر رطوبت مخزن آب می‌افزاید. برای حل کردن این مشکل از قبل در معماری ایرانی چاره‌ای پیدا شده بود. ملات سنتی و کهن ساروج مقاومت بالایی در مقابل رطوبت دارد و در این زمینه عملکرد خوبی دارد.

امروزه اما همچین بناهایی با مصالح دیگری مثل سیمان و گچ و تجهیزات عایق‌بندی جدید ساخته می‌شوند. حالا که به گذشته نگاه می‌کنیم و این آثار از آن زمان برجای مانده‌ واقعا از میزان تبحر و خلاقیتی که در ساخت این آب انبارها استفاده شده شگفت زده خواهیم شد. برکه‌ها همچنان با گذشت چند صد سال و عدم رسیدگی باقی مانده‌اند.

موزه مردم‌شناسی خلیج فارس و برکه‌های باران

در حال حاضر سه عدد از این برکه‌ها در محوطه موزه خلیج فارس بندرعباس قرار دارند. این موزه معماری هرمزگانی جالبی دارد و در سال 86 افتتاح شده است. بازدید از این موزه و قسمت‌های مختلف آن به شدت توصیه می‌شود.

اما در اینجا ما قرار است تنها درباره برکه‌ها صحبت کنیم.. یکی از آب انبارها تبدیل به آمفی‌تئاتر شده است و حال و روز بهتری از بناهای دیگر دارد. اما سایر آب انبارها با نرده فلزی مهر و موم شده‌اند و بازدید از آنها امکان‌پذیر نیست. دو عدد از برکه‌ها هم در خارج از محوطه موزه قرار گرفته‌اند. دور یکی از این آب‌ انبارهای نزدیک به موزه دیوار کشیده‌اند و دیگری در محوطه شهری قرار دارد.

بیشتر بخوانید: موزه دکتر نادعلیان ؛ تماشای آثار جذاب در جزیره رنگی هرمز

در حال حاضر مرمت برکه‌ها دارد با سرعتی نه چندان قابل توجه پیش می‌رود ولی خب همین هم غنیمت است. با توجه به شرایطی که اشاره کردیم بازدید از برکه‌ها در حال حاضر امکان‌پذیر نیست و تنها می‌توانید از آب انباری که به آمفی‌تئاتر تبدیل شده دیدن کنید و نمای بیرونی مجموعه را ببینید.

اما از موزه مردم‌شناسی خلیج فارس هم غافل نشید.

شما پیش از خواندن این مطلب چیزی در مورد برکه های باران بندرعباس شنیده بودید؟ تا به حال از این برکه‌ها یا درواقع آب‌انبار‌ها دیدن کرده‌اید؟ چه چیزی در مورد آنها بیشتر از همه نظر شما را جلب کرد؟ آیا بنای دیگری شبیه به این برکه‌ها در جایی دیگر می‌شناسید؟ حتما نظر و تجربه خودتان را برای ما بنویسید.

اگر قصد دارد که برای سفر برنامه‌ریزی کنید و در مورد محل اقامتتان نگران هستید می‌توانید برای اجاره اقامتگاه در شهر مورد نظرتان به سایت پینورست سر بزنید و با خیال راحت از بین اقامتگاه‌های گلچین شده انتخاب کنید. انواع مختلف اقامتگاه از کلبه جنگلی و خانه روستایی تا ویلا لاکچری استخردار در این سایت موجود است.

همایون حاجی خانی

بقیه‌ نوشته‌ها

من دانشگاه سوره ادبیات نمایشی خوندم. تخصصم ساختن فیلم کوتاهه و تا حالا ۴ فیلم کوتاه ساختم و توی پروژه‌های فیلم‌سازی و مستندسازی زیادی هم در نقش‌های مختلفی حضور داشتم.

از این نویسنده همین یه نوشته رو داریم