قلعه پرتغالی ها هرمز ؛ یادگار سرخ دوران استعمار

قلعه پرتغالی ها در هرمز که به قلعه قرمز هم معروف است، یکی از معدود بناهای باقیمانده از زمانی است که پرتغالی‌ها در خلیج فارس حکومت می‌کردند. هرچند قلعه های زیادی از پرتغالی ها در ایران باقی مانده‌اند ولی قلعه هرمز قطعا زیباترین آن‌هاست.

بقیه قلعه‌ها هم در مناطق جنوبی و جزیره‌های دریای عمان و خلیج فارس قرار دارند. هر کدام ویژگی‌های خودشان را دارند. مثلا می‌دانستید یک قلعه پرتغالی در تیس هست که شبیه کاروانسرای شاه عباسی در اصفهان است؟ با پینورست همراه شوید تا در مورد این قلعه‌ها اطلاعات بیشتری به دست بیاورید.

کدوم شهرهای ایران قلعه پرتغالی ها دارن؟

قلعه پرتغالی ها در جزیره‌ها و بندرهای مختلفی در خلیج فارس و دریای عمان قرار دارند. بعضی از این جزیره‌ها و بندرها در ایران و بعضی در کشورهای همسایه‌ جنوبی ما مثل امارات متحده عربی قرار دارند.

ولی بعضی از مهم‌ترین‌هایشان را می‌توانید در بندر قشم، شهر تاریخی تیس، جزیره هرمز و لارک و حتی کیش پیدا کنید.

چی شد که این قلعه‌ها در ایران ساخته شدن؟

یکی از جاهای دیدنی مناطق جنوبی ایران قلعه‌ پرتغالی ها ست. شاید شما هم اسمش را شنیده باشید. یعنی فرقی نمی‌کند به قشم در هرمزگان بروید یا چابهار در سیستان و بلوچستان؛ یکی از این قلعه‌ها را می‌توانید پیدا کنید که بسته به رنگ خاک محلی رنگش فرق می‌کند. ولی همه‌شان کلیساهای زیرزمینی دارند، توپ‌های زنگ‌زده در حیاط‌شان به چشم می‌خورد و دیوارهای ضخیم‌شان از سنگ‌های تراش‌خورده درست شده.

این قلعه‌ها را با سنگ‌های محلی ساخته‌اند و چون خاک بیشتر جزیره‌های جنوب قرمز است معمولا رنگ قرمز بین سنگ‌هایشان به چشم می‌خورد. مثلا قلعه پرتغالی ها در هرمز رنگش کاملا قرمز است. به خاطر رنگ سرخ خاک هرمز (که خوراکی هم هست!)

ولی چه شد که سر و کله این قلعه‌ها در ایران پیدا شد؟ همانطور که حدس زده‌اید تاریخچه‌اش به دوران حکومت پرتغالی‌ها بر دریاهای دنیا برمی‌گردد. پرتغالی‌ها دریانوردهای قهاری بودند و خیلی از اکتشافات مهم عصر استعمار به آن‌ها برمی‌گردد.

یکی از کارهایی که پرتغالی‌ها می‌کردند این بود که بعد از رسیدن به کشورهای دیگر در جزیره‌ها و خشکی‌های آن قلعه نظامی درست می‌کردند. قلعه‌های پرتغالی ایران هم به هجوم نظامی پرتغال به ایران برمی‌گردد. یعنی سال ۱۵۰۷ که افونسو دوآلبوکرک ناخدای ناوگان پرتغالی با ۷ کشتی و ۵۰۰ ملوان به هرمز رسید و بعد از مبارزه طولانی با پادشاه منطقه در ۱۵۱۵ توانست این جزیره را به اشغال در بیاورد.

 ناخدا افونسو دو آلبوکرک بعد از تصرف جزیره هرمز در اوایل قرن شانزدهم دستور ساخت قلعه ای را صادر کرد که امروزه به نام قلعه پرتغالی شناخته می‌شود. پرتغالی ها سه قلعه دیگر در جزایر هرمز و قشم ایران و بندر کنگ به عنوان میراث استعمار خود در خلیج فارس به جا گذاشتند که از بین آن‌ها قلعه هرمز به رنگ سرخ زیباترین است.

بیشتر بخوانید: ۲۰ قلعه برای طرفداران جنگ‌های باستانی – زیباترین قلعه‌های ایران و کشورهای همسایه

در سال ۲۰۰۰ یک زمین لرزه بزرگ و ویرانگر در این جزیره اتفاق افتاد و در نتیجه، قلعه در حین بررسی‌های احسان یغمایی در سال ۲۰۰۸ پیدا شد. در این اکتشافات، ظروف چینی، شیشه‌های ونیزی و توپخانه هم پیدا شد.

کاربرد اصلی قلعه پرتغالی ها انبار اسلحه و توپخانه بود. علاوه بر این، یک مخزن آب (آب انبار)، اتاق هایی برای سربازان، زندان، کلیسا، تالار و مقر اصلی در این قلعه وجود داشت. پس از سال‌ها تلاش، در زمان سلطنت صفویه، قلعه توسط امام قلی خان که از فرماندهان شاه عباس بود، اشغال شد.

قلعه پرتغالی ها در هرمز

جزیره هرمز بدون شک شگفت‌انگیز‌ترین جزیره‌ جنوب ایران است. مخصوصا به خاطر خاک‌های رنگارنگی که دارد و مراسم‌های زیبایی که مردم محلی برگزار می‌کنند.

معروف‌ترین دیدنی‌های این جزیره ساحل سرخ، دره رنگین کمان، کوه نمک و دره مجسمه‌ها هستند. تاریخچه هرمز را می‌توان با بازدید از قلعه پرتغالی ‌ها مشاهده کرد و انرژی هنری این جزیره را هم می‌توان در نقاشی‌های دیواری و موزه دکتر نادعلیان دید.

اما برویم سراغ قلعه پرتغالی ها در هرمز. این قلعه ساخته شده در جزیره هرمز بدون شک چشمگیرترین قلعه استعماری ایران است. چون از سنگی مایل به قرمز و روی دماغه صخره‌ای در انتهای شمال جزیره ساخته شده است. به خاطر این رنگ متفاوت به آن قلعه قرمز هم می‌گویند.

 قلعه پرتغالی ها هرمز با خندق از بقیه جزیره جدا شده که اگر دقت کنید هنوز می‌توانید آثارش را دور قلعه ببینید. اگرچه مدت‌ها پیش بیشتر سقف قلعه از بین رفت ولی تیرهای سقف هنوز سر جایش است و اسکلت کلی قلعه از بین نرفته. در ضمن قسمت‌های زیادی از دیوارهای بیرونی آن سالم است و بقایای آن در اطراف قلعه به چشم می‌خورد.

بیشتر بخوانید: جزیره های خلیج فارس؛ از خاک رنگی هرمز تا جزیره‌ای مخصوص مردها!

دیوارها، طاق نماها با ظاهر ی استوار و مجموعه توپ‌های زنگ زده در حیاط هنوز هم زیبایی خاصی به منطقه می‌بخشند. کلیسای زیرزمینی با سقف‌های طاق دار، برج دیده بانی و یک مخزن غوطه ور همه حال و هوای دوران استعمار اروپا را در خودشان حفظ کرده‌اند که شاید در بازی‌های استراتژی کامپیوتری آن را تجربه کرده باشید.

علاوه بر این به خاطر موقعیت استراتژیک جالب قلعه پرتغالی ها بخش‌های بالایی آن چشم اندازهای فوق‌العاده‌ای از جزیره، دهکده آن، کوه‌های ناهموار و محاصره که با آب‌های آبی خلیج فارس محاصره شده‌اند را به نمایش می‌گذارد.

راستی سعی کنید از بازارها و مراسم‌های محلی که نزدیک قلعه برگزار می‌شوند هم دیدن کنید.

آدرس قلعه پرتغالی ها هرمز: قلعه پرتغالی ها هرمز در شمال جزیره، درست نزدیک ساحل قرار دارد. اگر با ماشین شخصی به سمت ساحل حرکت می‌کنید، حوالی اسکله قلعه را خواهید دید. برای رفتن به جزیره هرمز هم می‌توانید از کشتی‌های هرمز که از جزیره قشم و بندرعباس حرکت می‌کنند، استفاده کنید.

روی نقشه ببینید!

این جزیره یکی از مقصدهای گردشگری مهم ایران است. برای همین اگر قصد کردید برای سفر به این منطقه بروید می‌توانید در قشم اقامتگاه اجاره کنید و مدتی را آن‌جا بمانید. از قشم تا هرمز راه زیادی نیست. برای دیدن اقامتگاه‌های ? قشم ? حتما به پینورست سر بزنید.

قلعه پرتغالی‌ها در شهرهای دیگر ایران

همانطور که در ابتدای مقاله هم اشاره کردیم شهرهای دیگر ایران هم قلعه پرتغالی ها دارند. بعضی از این قلعه‌ها بزرگ هستند و در مناطق استراتژیکی ساخته شده‌اند و هنوز هم سر پا هستند. اما از بعضی‌ها خرابه‌ای بیشتر باقی نمانده.

قلعه پرتغالی ها در قشم

جزیره قشم به داشتن محیط زیست متفاوت و جاذبه‌های طبیعی مشهور است. اما به خاطر موقعیت جغرافیایی‌اش جاذبه‌های تاریخی زیادی هم در این جزیره وجود دارد. اینجا از زمان‌های دور تا به امروز نقطه کنار هم جمع شدن اقوام و فرهنگ‌های مختلف بوده.

یکی از نشانه‌های این اهمیت وجود قلعه پرتغالی های قشم است. قلعه‌ای از سنگ‌های رنگارنگ که همچنان بیشترش پابرجاست.

دیوارهای ضخیم و پنج متری این قلعه سنگ بیشتر از ۵۰۰ سال پیش برای محافظت از سربازان پرتغالی در برابر شورش‌های احتمالی محلی ساخته شده است. این قلعه را هم ناخدا آلفونسوی معروف در سال ۱۵۰۷ ساخته است.

قلعه چهار بارو و برج در چهار گوشه‌ آن دارد که ارتفاعشان به ۱۲ متر می‌رسد. مساحتش حدود ۲۰۰۰ متر مربع است و واقعا قلعه بزرگی است.

این قلعه هم مثل قلعه هرمز انبار مهمات و توپ‌های زنگ‌زده دارد. اما جالب‌ترین نکته این قلعه ستون‌های کلیسای آن است که از سنگ مرجانی تراشیده شده‌اند. سنگ مرجانی در واقع جسد سنگ‌شده‌ مرجان‌های دریایی است که از صخره‌های مرجانی استخراج می‌شوند و معمولا تیز و برنده ولی سفید و درخشان هستند.

یک نکته جالب دیگر این که این قلعه تنها قلعه پرتغالی ها در قشم نیست و یک قلعه دیگر در بندر لافت قشم هم وجود دارد که به قلعه پرتغالی ها معروف است.

آدرس قلعه پرتغالی ها: قلعه پرتغالی ها در قلب قسمت مسکونی جزیره قشم واقع شده است. بنابراین، در پیدا کردن این قلعه مشکل چندانی نخواهید داشت. فقط کافی است بعد از رسیدن به شهر قشم به سمت بندر ذاکری بروید.

برای رسیدن به قلعه پرتغالی ها قشم به سمت میدان ولایت حرکت کنید و از آن‌جا پس از خارج شدن به سمت خیابان باهنر خود را به میدان امام خمینی برسانید. حالا کمی جلو بروید تا وارد بلوار ژئوپارک شوید. به حرکتتان در بلوار ادامه دهید و با دیدن تابلوی قلعه از بلوار خارج شوید.

روی نقشه ببینید!

زمان بازدید: هر روز از ساعت ۸ صبح تا ۶ عصر

هزینه بازدید: هزینه بازدید از قلعه پرتغالی ها قشم برای گردشگران ایرانی ۶ هزار تومان و برای گردشگران خارجی ۱۵ هزار تومان است.

 قلعه پرتغالی ها در تیس

تیش یکی از آن جاهای جادویی جنوب ایران است. تاریخش به دوران باستان برمی‌گردد و در آن آثاری از فرهنگ یونانی (قبرستان سنگی تیس) و هندی و ایرانی به چشم می‌خورد. اما یکی از دیدنی‌های جالبش قلعه پرتقالی ها ست.

این قلعه که به قلعه پرتغالی ها چابهار شهرت دارد در ۵ کیلومتری شمال غربی چابهار در دهکده تیس واقع شده است. این قلعه استراتژیک بر خلیج تیس تسلط دارد و انعکاس آن از کیلومترها در دریا قابل مشاهده است.

اما نکته جالب در مورد این قلعه این است که اولا قلعه نیست و دوم این که پرتغالی‌ها آن را نساخته‌اند. معماری این بنا شبیه کاروانسرای شاه عباسی بیستون است که در زمان سلطنت سلیمان اول صفوی ساخته شده است.

در سه طرف حیاط اتاق‌هایی وجود دارد و در طرف دریای عمان دو برج بلند وجود دارد. برج سمت راست دارای یک اتاق، یک بالکن و یک اتاق بزرگ است که میهمانان شاه در آن پذیرایی می‌شدند.

مصالح به کار رفته در ساخت این برج‌ها و برخی اتاق‌ها نشان می‌دهد که در دوره سلجوقی ساخته شده‌اند. همه‌ این‌ها یعنی پرتغالی‌ها سازنده این قلعه نیستند بلکه فقط در آن ساکن شده‌اند.

یکی از جالب‌ترین بخش‌های این قلعه مخزن آبی در گوشه‌ای از حیاط قابل مشاهده است. در بیرون قلعه هم یک چاه آب وجود دارد.

آدرس قلعه پرتغالی ها چابهار: چه با هواپیما به چابهار می‌روید و چه با ماشین شخصی در هر صورت برای دیدن قلعه پرتغالی ها چابهار باید خودتان را به روستای تیس برسانید. به حرکت خود ادامه دهید تا منطقه آزاد برسید. اطراف جاده اسکله تیس، قلعه به شما چشمک می‌زند.

روی نقشه ببینید!

اگر به تیس سفر کردید حتما سری هم به قبرستان جنی ها بزنید که در واقع یک قبرستان باستانی است که به احتمال زیاد بازمانده تمدن یونانی سلوکیان در ایران است. چون قبرهای آن برخلاف قبرهای معمول ایرانی که در زمین حفر می‌شوند در دل صخره‌ها حفر شده است.

قلعه پرتغالی ها در کنگ

بندر کنگ زمانی قلب تپنده امپراطوری پرتغالی‌ها در خلیج فارس بود. این بندر مجهز به چندین اسکله بزرگ برای پهلوگرفتن کشتی‌های پرتغالی و تعمیر آن‌ها بود. این کشتی‌ها از جاهای مختلف شرق و غرب دنیا به این بندر می‌آمدند و همینجا بارشان را خالی می‌کردند یا برای تعمیرات متوقف می‌شدند و خودشان را برای بقیه سفرشان آماده می‌کردند.

برای همین طبیعی بود که در این جزیره قلعه‌ای نظامی هم بنا کنند که مرکز حکومتشان باشد. از این قلعه چیز زیادی باقی نمانده جز یکی دو برج و چند دیوار مخروبه. به خصوص وقتی آب دریا در حالت جزر قرار دارد می‌توانید بقایای قلعه را بهتر ببینید. ولی بیشتر این قلعه را دریا شسته و از بین برده است.

آدرس قلعه پرتغالی ها بندر کنگ: از میدان انقلاب بندر کنگ خودتان را به بلوار شهید بهشتی برسانید و از آنجا وارد خیابان طالقانی شوید. بعد از این که کمی در این خیابان به پیش رفتید برج بلند باقی مانده از قلعه را می‌بینید. اگر موقع مد دریا خودتان را به این محل برسانید احتمالا تمامی بقایای قلعه منهای برج زیر آب هستند.

روی نقشه ببینید!

شاید برایتان سوال بشود که چه اتفاقی برای این قلعه و قلعه‌های دیگر افتاده است. کسی که در نهایت به حضور پرتغالی‌ها در خلیج فارس پایان داد شاه عباس صفوی بود. شاه عباس البته نیروی دریایی و ناوگان نداشت و برای این کار از نیروی دریایی انگلستان کمک گرفت.

انگلیسی‌ها که یکی از رقبای تجاری مهم پرتغالی‌ها بودند از این فرصت نهایت استفاده را کردند و به کمک شاه عباس آمدند. ارتش شاه عباس از راه زمین و ناوگان انگلستان از راه دریا یکی یکی قلعه‌های پرتغالی‌ها را نابود کردند و به دوران حکومت آن‌ها بر هرمزگان پایان دادند.

قلعه پرتغالی ها در لارک

قلعه پرتغالی های جزیره لارک یکی از آن قلعه‌های چند بسیار مستحکم است که بعد از پایان دوران حکومت پرتغالی ها به یک زندان تبدیل شد. برای همین اگر به ساختمان آن دقت کنید شاید بتوانید سلول‌های زندان را توی ذهنتان تصور کنید.

این قلعه بعد از افتادن به دست حاکمان محلی یک کاربرد دیگر هم داشته است. جزیره لارک مورد هجوم طوفان‌های فصلی بوده. در دوران اوجش این زندان به عنوان مقاوم‌ترین ساختمان جزیره محل مناسبی برای پناه گرفتن مردم محلی هم بوده است.

فرق مهم این قلعه با قلعه‌های دیگر این است که بیشتر این قلعه را از سنگ‌های دریایی و مرجانی ساخته‌اند. برای همین رنگ آن قرمز نیست و روشن است.

بیشتر بخوانید: جزیره هنگام ؛ همه خستگی‌ها را در این بهشت کوچک پشت سر بگذارید

اندازه این قلعه از قلعه کیش بزرگ‌تر است ولی از قلعه هرمز کوچک‌تر است. مثل همه این قلعه‌ها در ضلع شمالی جزیره ساخته شده و بر کل بندر مسلط است. اگر دقت کنید تمامی قلعه‌هایی که در جزیره‌ها ساخته شده‌اند به سمت فلات ایران ساخته شده‌اند تا بر بندر جزیره مسلط باشند. چون بندرهای جزیره همیشه به سمت فلات ساخته می‌شدند.

آدرس قلعه پرتغالی ها در لارک: برای رفتن به این قلعه باید اول خودتان را به جزیره لارک برسانید. یعنی اول به جزیره قشم بروید و از آن‌جا با لنج خودتان را به جزیره هرمز و سپس جزیره لارک برسانید. از آن‌جا می‌توانید به اسکله میراث کهن بروید و این قلعه/زندان را ببینید.

روی نقشه ببینید!

فراموش نکنید اگر قصد سفر به این منطقه را دارید باید در یکی از جزیره‌های مرکزی‌تر اطراف مثل کیش و قشم اقامتگاه اجاره کنید. مثلا می‌توانید با اجاره ویلا با دسترسی مناسب در قشم یا کیش به همه جزیره‌های اطراف سر فرصت سفر کنید و این قلعه‌های باستانی و سایر دیدنی‌های این جزیره‌های جالب را از نزدیک ببینید.

تا به حال به یکی از این قلعه‌های تاریخی سفر کرده‌اید؟ شاید هم قلعه پرتغالی ها در شهر دیگری را از نزدیک دیده‌اید؟ برای ما از خاطره سفرتان بنویسید و بگویید چه چیزهایی را در این قلعه‌های قدیمی دیدید و چه چیزی بیشتر نظرتان را به خودش جلب کرد؟ توانستید کلیساها و انبارهای زیرزمینی را از نزدیک ببینید؟ تالارها و حفره‌های زیرین قلعه هرمز را از نزدیک دیدید؟ تجربه‌تان را برایمان در همین صفحه در بخش نظرات ارسال کنید.

فرزین سوری

مترجم و علاقمند به فهرست‌نویسی. ??????