راهنمای بازدید از موزه کاخ نیاوران ؛ آخرین خانه خاندان پهلوی

تهران در دوران قاجار و پهلوی شاهد ساخت‌وساز کاخ‌های زیادی بوده؛ از کاخ گلستان گرفته که از بناهای عهد آغا محمدخان قاجار بوده تا کاخ سعد آباد که احداث آن در دوران قاجار آغاز و در ابتدای دوران پهلوی تمام شد. کاخ‌های دیگری هم مثل کاخ قصر قاجار، کوشک احمدشاهی، کاخ سلطنت آباد بودند که در طول تاریخ به‌جز نامی از آنها چیزی باقی نماند. یکی از معروف‌ترین کاخ‌های آن دوران یعنی کاخ صاحبقرانیه یا همان کاخ نیاوران است. اینجا می‌خواهیم گشتی در دل تاریخ و جاهای مختلف کاخ نیاوران بزنیم.

تاریخچه کاخ نیاوران

کاخی که امروز به اسم نیاوران می‌شناسیدش، تا رسیدن به اینجا داستان‌های زیادی را از سر گذرانده. از زمان قاجار که اولین پی‌اش ریخته شد، تا دوران پهلوی، چند بار خراب و از نو ساخته شده. داستان مفصل این کاح از این قرار است که؛

فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور می‌دهد تا در منطقه‌ای خوش آب و هوا خارج از شهر تهران که وسعتی بسیار کمتر از امروز داشت یک باغ بسازند. درکنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می‌شد و در نیاوران امروز قرار داشت، به جای نیزاری که در همسایگی روستا بود باغ را ساختند. اسم باغ ییلاقی فتحعلی شاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» گذاشتند که بعدها به نام «نیاوران» مشهور شد.

محمدشاه بعدها در همین باغ بنای کوچک و ساده‌ای ساخت. اما ناصرالدین شاه با تخریب آن‌ها قصر نیاوران را ساخت و در سی‌امین سال حکومتش، اسمش را صاحبقرانیه گذاشت. در زمان حکومت پهلوی دوم هم بعضی از بناهای کوچک این باغ تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن برای سکونت شاه و خانواده‌اش ساخته شد.

کارنا سرنا، سیاح اروپایی که در سال 1294 ه.ق  به ایران آمده بود و بخت آن را داشت که قصر نیاوران را ببیند، درباره این بنا اینطور نوشته است: «زیباترین اقامتگاه تابستانی ناصرالدین شاه قصر نیاوران است. این کاخ ساختمانی است به سبک امروز واقع در دامنه سلسله جبال البرز که باغی شکوهمند مشرف به دشت شمیران آن را احاطه کرده است، حتی در گرمترین ایام سال نیز زیر درختان انبوه این باغ نسیمی خنک در جریان است و به همین جهت شاه قسمتی از گرمای قلب الاسد را در این کاخ می گذراند.»

در زمان مظفرالدین شاه دیواری از شرق به غرب در شمال کاخ صاحبقرانیه کشیده شد و محل حرم و خواجه سرایان را جدا کردند. در زمان احمد شاه هم به همین روال در شمال قصر جهان نما دیواری کشیده و قصر و دیوان‌خانه را از محل حرم و خواجه سرایان جدا کردند.

بیشتر بخوانید: ۸ دلیل برای این که حداقل یک بار تهران را بگردید ؛ جاهای دیدنی تهران

منابع تاریخی می‌گویند کوشک زیبای احمد شاهی در دوران آخرین پادشاه قاجار در شمال کاخ صاحبقرانیه به فاصله 100 متری از آن ساخته شده بود.

در دوران پهلوی اول برای برگزاری مراسم جشن عروسی محمدرضا پهلوی و فوزیه، کاخ صاحبقرانیه تغییرات زیادی کرد. اول دیوار بین دیوان‌خانه و حرمسرا را تخریب کردند و بعد بنای اقامتگاه‌های زنان حرم را هم که بنا به روایات بین چهل الی پنجاه واحد بود تخریب کردند.

معیرالممالک در کتاب ابنیه عصر قاجار در اشاره به وضعیت مجموعه سلطنتی نیاوران و کاخ صاحبقرانیه می‌گوید: «اکنون عمارت بزرگ بیرونی آن سر پاست ولی از باغ عمارت اندرونی و بناهای دربار، نقارخانه، کشیک خانه، آشپزخانه و قراول خانه که در قسمت شمال و شمال غربی کاخ موجود واقع بود اثری برجای نمانده.»

باغ صاحبقرانیه که حالا به اسم مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران می‌شناسیمش، اتفاقات تاریخی زیادی را به چشم دیده. اتفاق‌های مهمی مثل اقامت و سکونت پنج پادشاه دوران قاجار و پهلوی، امضای فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، مهمترین جلسات و توافقات سیاسی، تبدیل آن به عنوان سکونتگاه و مقر حکومتی آخرین پادشاه سلسه سلطنتی ایران و حضورش تا آخرین ساعت ترک ایران، به این باغ هویت سیاسی ویژه ای داده.

کاخ نیاوران کجاست؟

باغ صاحبقرانیه نقش مهمی در شکل‌گیری کالبد کنونی دارالخلافه تهران داشته است. باغ صاحبقرانیه آن موقعی مورد توجه و عنایت ناصرالدین شاه قاجار قرار گرفت که تهران در محدوده دارالخلافه فتحعلیشاهی کالبدی بسیار کوچک داشت، فراگرد دیواره و باروهای تهران مجموعه کثیری از باغ های مختلف همچون باغ نگارستان، دوشان تپه، مستوفی، بهجت آباد، باغشاه و… قرار داشتند که شاه به فراخور موقعیت و اوضاع روحی خویش کوتاه زمانی در هر یک از آن ها اتراق می نمود.

احیاء و بازپیرایی باغ نیاوران و احداث بنای قصر تابستانی که در فاصله ای بسیار دور از تهران قدیم و باغ های دور تا دور آن قرار داشت، نیازمند تأمین مسیر دسترسی مناسبی بود که این مهم نیز در کوتاه زمانی میسر گردید. عبور پادشاهان از مسیر کاخ‌ها و باغاهای متنعدد در طول زمان موجب به وجود آمدن آبادی‌ها و محلاتی در این محدوده شد که به مرور و با اضافه شدن این آبادی‌ها به شهر، شهر بزرگ تهران پدید آمد.

این کاخ در سال 1357 این کاخ تسخیر شد و در سال 1360 به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال 1365 کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت. در سال 1368 مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت.

از تاریخچۀ این کاخ که قدمت آن به بیش از 130 سال می‌رسد بگذریم، سفری داریم به داخل کاخ و آشنا خواهیم شد با مجموعه‌ها و کاخ‌های موجود در مجموعه.

روی نقشه ببینید!

اگر تصمیم دارید که برای دیدن کاخ نیاوران راهی تهران شوید می‌توانید همین حالا برای اجاره آپارتمان مبله به سایت پینورست سر بزنید.

بخش‌های مختلف کاخ نیاوران

این مجموعه شامل کاخ اصلی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی، موزه جهان‌نما، کتابانه اختصاصی، موزه خودروهای اختصاصی، موزه حوضخانه و باغ موزه کتیبه‌ها است.

کاخ نیاوران با وسعتی در حدود 11 هکتار در ضلع شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد. وارد کاخ که بشویم، در محوطه پر از دار و درخت آن حوض بزرگی قرار گرفته که دورش با گلدان‌های شمعدانی پوشیده شده است. بنای کاخ، ساختمانی سفیدرنگ دو طبقه است با نمایی از کاشی‌کاری‌های پشم نواز. در قسمت پایینی بنا با نمایی آجری پوشیده شده و سر تا سر بالکن پنجره‌های قدی و درهای بزرگ قهوه‌ای قرار دارد. 

به داخل کاخ اصلی که وارد شویم در طبقه همکف کاخ، سرسرای بزرگی را خواهیم دید که اطراف آن با اتاق‌های مختلفی پر شده‌است. اولین چیزی که در این قسمت به چشم می‌خورد، سقف بلند و گچ‌بری‌های بسیار ظریف بر روی دیوارهای سرسرا است. زمین سرسرا با سنگ‌های تیره‌رنگ و براقی پوشیده شده که در ترکیب با رنگ سفید محیط و پنجره بزرگ چوبی در ورودی سرسرا، زیبایی چشم‌نوازی را به وجود آورده‌است.

بیشتر بخوانید: از باغ فردوس تهران تا تهرانگردی در اطرافش

سالن طبقه اول با اشیای قیمتتی و قدیمی که شامل فرش‌های زینتی و نفیس ایرانی، چند دست مبلمان، مسجمه‌ها و گلدان‌های قیمتی تزیین شده ‌است. در این طبقه از کاخ اتاق‌هایی نظیر سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی قرار دارند.

در طبقه سوم اتاق خواب و استراحتگاه نیمروزی محمدرضا پهلوی، اتاق آرایش و لباس فرح دیبا و همچنین اتاق‌های فرزندان شاه و ندیمه‌هایشان واقع شده. در هر کدام از این اتاق‌ها اشیای قیمتی، مبلمان و وسایل قدیمی، مجسمه‌های چینی، تابلوهای نقاشی ایرای و خارجی و همچنین جواهرات زیبای فرح دیبا، قرار دارد. این کاخ از حیث دارا بودن وسایل ارزشمند و قیمتی درخور توجه است.

در نیم طبقه این بنا نیز، اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد.

ساعات بازدید کاخ نیاوران و مسیرهای دسترسی

عطر شکوفه‌ها در بهار، سایۀ خنک درختان در تابستان و فضای رویایی و پر از برگ باغ در فصل پاییز و زمستان، فضای دلچسبی را برای بازدیدکنندگان به همراه دارد و می‌توان عکس‌های بی‌نظیری در این فضا گرفت.

ساعات بازدید از کاخ از 7.30 تا 14.30 است.

(توجه کنید که در هنگام شیوغ ویروس کرونا امکان بازدید از موزه‌ها وجود ندارد.)

بیشتر بخوانید: کاخ تاریخی شمس العماره – چرا ناصرالدین شاه بلندترین برج تهران را ساخت؟

برای رسیدن به این کاخ، از میدان تجریش که به سمت شرق حرکت کنید به میدان نیاوران یا همان باهنر امروزی خواهید رسید و مجموعه تاریخی نیاوران دقیقا در همین محدوده قرار گرفته است. 

 بهای بلیت ورودی 5 هزار تومان و 5 هزارتومان هم ورودی بازدید از کاخ اصلی نیاوران است. در ضمن کاخ‌های صاحبقرانیه و موزه حوضخانه به دلیل تعمیرات امکان بازدید ندارند.

(در حال حاضر بلیت فروشی به صورت الکترونیکی بوده و به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا می‌بایست قبل از مراجعه نسبت به تهیه بلیت اقدام نمائید.)

شما تا به حال به کاخ نیاوران رفته‌اید؟ به نظر شما هم معماری و تزئینات ساختمان‌ها زیباست؟ از کدام‌ بخش‌های این مجموعه دیدن کردید؟ دیدن وسایل و اشیای قدیمی برای شما هم جالب است؟ حتما نظر و تجربه خودتان از دیدن کاخ نیاوران را برای ما بنویسید.

اگر زمانی تصمیم گرفتید که به تهران یا سایر شهرهای ایران سفر کنید و در مورد محل اقامتتان نگران بودید می‌توانید با اجاره اقامتگاه در پینورست خیال خودتان را راحت کنید. انواع مختلف اقامتگاه با کیفیت خوب و قیمت مناسب در این سایت برای شما گلچین شده است.

سپیده علیزاده

بیشتر از اینکه عاشق سفر باشم، عاشق تجربه سفر به سبک خودم هستم. سعی می‌کنم به اطرافم با نگاه خودم معنا بدم.