خانه مهربان ؛ محل زندگی سوگولی ناصرالدین شاه

در محله عودلاجان تهران یک گنج، یک ثروت و یک ارزش وجود دارد. گنجی به نام خانه مهربان که ما را به حال‌و‌هوای گذشته‌های دور می‌برد؛ خانه‌ای زیبا و دلنشین با تزیینات قدیمی که قدمت چند صد ساله دارد. کافی است یکبار به این خانه که امروزه به موزه تبدیل شده است بروید تا متوجه حرف‌های ما بشوید. 

در این مطلب پینورست قصد داریم شما را به دل محله عودلاجان و خانه مهربان ببریم و با معماری فوق‌العاده آن آشنا کنیم. 

خانه مهربان را بیشتر بشناسیم

بیایید بیشتر با این خانه آشنا شویم. خانه مهربان یا بهتر است بگوییم خانه سوگلی ناصرالدین شاه از خانه‌های تاریخی و دیدنی تهران است. همان‌طور که بالاتر گفتیم این خانه در یکی از محله‌های قدیمی پایتخت به‌نام عودلاجان درست روبه‌روی عمارت قوام‌الدوله (وثوق‌الدوله) قرار دارد. از زیبایی این محله برایتان نگوییم که هنوز بعد از گذشت سال‌ها بافت قدیمی و جذاب خودش را حفظ کرده. با قدم زدن در بین کوچه‌ها و خانه‌های تاریخی محله انگار به گذشته سفر کرده‌اید. جالب است بدانید که این محله در سال 1384 در فهرست میراث فرهنگی ملی کشور ثبت شد. 

بیشتر بخوانید: باغ ملی ؛ اینجا همه چیز رنگ و بوی تاریخ دارد

حالا برویم سراغ خانه مهربان. زمانی که وارد خانه می‌شوید درست وسط حیاط خانه حوض فیروزه‌ای را می بینید که دورتادور آن با گلدان‌های سفالی پر شده است. در این گلدان‌ها گل‌‌های رنگی کاشته شده و به زیبایی محیط کمک زیادی کرده است. این گلدان‌های نوستالژیک در راه‌پله‌های ورودی و ایوان هم قرار دارند. گل‌های شمعدانی روی نرده‌های ایوان و ستون‌ها هم منظره‌ واقعا زیبایی به‌وجود آورده‌اند. 

عودلاجان؛ یکی از پنج محله تهران قدیم

در زمان ناصرالدین شاه تهران تعداد محدودی محله مثل سنگلج،‌ ارگ و عودلاجان داشت. محله عودلاجان در حدود 400 سال سن دارد و با 2619 خانه و 146 دکان یکی از محله‌های بزرگ و اعیان‌نشین در زمان قاجار محسوب‌ می‌شده است.

عودلاجان به‌‌دلیل نزدیکی به ارگ و کاخ شاه محل زندگی افراد ثروتمند و درباری مثل قوام‌الدوله،‌ مدرس، موتمن‌الطبا،‌ امین نظام، ملک‌الشعرا و خاندان مستوفی بوده است.

اینکه چرا این محله عودلاجان نام دارد هم جالب است و داستانش را به شما می‌گوییم. افراد این محله با گویشی متفاوت از گویش امروزی تهران که «رازی» یا «راجی» نامیده می‌شود صحبت می‌کردند. عودلاجان در آن زمان به‌دلیل قرارگیری در ارتفاع و تسلط بر محله‌های جنوبی محل تقسیم و بخش‌بندی آب نهرها بود. به‌همین خاطر اسم «آو-دراجین» که در این گویش به محل تقسیم آب گفته می‌شود را بر روی آن گذاشتند. و همان‌طور که مشخص است نام محله مثل خیلی از اسامی قدیم به‌مرور تغییر کرد و به عودلاجان تبدیل شد.

خانه مهربان در طول عمرش در دست چه کسانی بوده؟

گویا خانه مهربان با توجه به نقشه‌ و مدارک قدیمی محل زندگی افراد مختلفی بوده است. برای مثال در نقشه اوت کرشیش، معلم اتریشی دارالفنون، آمده که این خانه متعلق به محب‌علی‌خان خلج از درباریان قاجار بوده. اما در نقشه‌ عبدالغفار نجم‌الدوله، یکی دیگر از معلمان دارالفنون که مربوط به دوره دیگری است آمده که این خانه محل زندگی زیبده خاتون، یکی از همسران ناصرالدین شاه بوده است.

سرانجام پس از گذشت سال‌ها و دست‌به‌دست شدن، این خانه توسط زوجی به‌نام «مهربان‌منش» خریداری شد. نام خانه مهربان هم از آنها به‌یادگار باقی مانده. جالب است بدانید که این زوج خانه خودشان را به خانه سالمندان کهریزک واگذار کرده بودند. از زیرزمین خانه هم برای بسته‌بندی کمک‌های مردمی استفاده می‌شد. خانه مهربان در سال 1384 توسط آقا و خانم مهربان‌منش مرمت و بازسازی شد؛ همین موضوع باعث شد تا این بنا در لیست آثار ملی ایران ثبت شود. لبته سال‌ها بعد به‌‌خاطر عدم رسیدگی کافی دوباره خانه را بازسازی کردند.

در نهایت خانه مهربان در سال 1390 توسط شهرداری تهران خریداری شد.

زیبده خاتون که بود؟

زبیده خاتون در یک روستای کوچک نزدیک به گروس کردستان در خانواده‌ای روستایی و معمولی متولد شد و به دربار ناصرالدین شاه راه پیدا کرد. اهالی دربار گفته‌اند که او در ابتدای ورودش فقط یک کنیز ساده بود ولی توانست سریع از پله‌های ترقی بالا برود.

خیلی از مردان و زنان درباری به پیشرفت زیبنده خاتون حسودی می‌کردند. ولی ناصرالدین شاه اعتماد زیادی به او داشت و صندوق‌خانه جواهرات خود را به او سپرده بود. به‌همین دلیل به زیبده خاتون که بعد‌ها به سوگولی شاه هم تبدیل شد لقب «امینه اقدس» را دادند.

امینه اقدس در اواخر عمرش بینایی هر دو چشمش را از دست داد. شاه او را برای درمان به وین فرستاد. ولی درمان فایده‌ای نداشت و زیبده خاتون به ایران برگشت. در نهایت بعد سال‌ها سوگولی شاه در اثر سکته قبلی درگذشت.

معماری دلنشین خانه مهربان 

خانه مهربان در زمینی به مساحت 900 متر و زیربنای 530 متر مربع ساخته شده. این خانه دو طبقه (زیرزمین یا طبقه اول و همکف یا طبقه دوم) و دو حیاط جدا در شمال و جنوب دارد. در حیاط پله‌هایی برای رفتن به زیر‌زمین وجود دارد.

این بنای فوق‌العاده یک یادگاری است؛ یادگاری از دوران معماری پهلوی اول. اگر به گوشه‌و‌کنار این بنا دقت کنید گچ‌بری، گره‌چینی، طاق‌نماهای هلالی و… را می‌بینید که نشان‌دهنده ارزش بسیار زیاد این خانه زیبا است.

در ساخت این بنای ارزشمند از سنگ و چوب استفاده شده است. اما دیوارها خشتی است. چوب صندل از باارزش‌ترین چوب‌ها در دنیا است که در سقف خانه به‌کار رفته است. نمای خانه هم از گچ ساخته شده.

بیشتر بخوانید: باغ نگارستان تهران؛ باغی صمیمی و با شکوه

در بیشتر خانه‌های قدیمی مربوط به آن دوره یک ایوان بزرگ که مشرف به حیاط باشد و اتاق مرکزی یا شاه‌نشین هم طراحی و ساخته می‌شده؛ در خانه مهربان هم دقیقا همین‌طور است. معماری این خانه به شکلی است که به‌محض ورود به آن دوست دارید دوربینتان را دربیاورید و شروع کنید به عکاسی؛ فقط باید از نزدیک ببینید تا باور کنید. 

چطور به خانه مهربان برویم؟

بگذارید این‌طور بگویم که برای رفتن به خانه مهربان کافی است خودتان را به محدوده بازار بزرگ برسانید.

رفتن با ماشین شخصی: این خانه در محدوده طرح ترافیک و آلودگی قرار دارد. پس پیشنهاد می‌کنیم که با ماشین خودتان نروید. تازه باید کلی هم دنبال جای پارک بگردید. اما به هر حال باید از اتوبان امام علی وارد بزرگراه محلاتی و بعد خیابان جاویدی شوید. خانه مهربان را سر کوچه فیروزکوهی می‌بینید.

رفتن با مترو: نزدیک‌ترین ایستگاه به اینجا ایستگاه میدان بهارستان است. بعد هم حدود 15 دقیقه پیاده‌روی کنید تا به مقصد برسید.

آدرس دقیق: میدان بهارستان، خیابان مصطفی خمینی،  خیابان بحرالعلوم، خیابان جاویدی، خانه مهربان

اگر زمانی به تهران آمدید حتما از این خانه تاریخی زیبا هم دیدن کنید. این را هم فراموش نکنید که می‌توانید برای اجاره آپارتمان روزانه در تهران به سایت پینورست سر بزنید.

اطلاعات بازدید

بخشی از خانه مهربان در اختیار دانشگاه تهران و مرکز مدیریت بافت بناهای تاریخی تهران است. اما بقیه بخش‌های خانه با پرداخت ورودی قابل بازدید برای عموم است. البته فقط در روزهای غیرتعطیل و ساعت‌های اداری می‌توانید از این مکان دیدن کنید. می‌توانید قبل از رفتن به خانه مهربان با مجموعه تماس بگیرید و مطمئن شوید.

یک خبر خوب به شما بدهیم که امکان بازدید مجازی از خانه مهربان هم وجود دارد. با استفاده از این تور مجازی می‌توانید در هر نقطه‌ای از جهان که هستید و در هر ساعتی از شبانه‌روز از این خانه زیبا دیدن کنید. کافی است وارد سایت تورهای مجازی شهرداری تهران شوید و به‌صورت مجازی در هر جای خانه که می‌خواهید قدم بزنید.

شماره تماس: 02196026531

دیدنی‌های نزدیک به خانه مهربان

خانه وثوق‌الدوله یا قوام‌الدوله

درست روبه‌روی خانه مهربان می‌توانید این خانه قدیمی را ببینید؛ خانه‌ای که در سریال شهرزاد از آن برای عمارت بزرگ‌اقا استفاده شد.

گفته می‌شود این خانه متعلق به میرزا محمد قوام‌الدوله آشتیانی از درباریان زمان محمدشاه قاجار است و بعد به حسن وثوق‌الدوله، فرزند او و نخست‌وزیر زمان ناصرالدین شاه رسیده. این خانه معماری و تقارن زیبایی دارد و دو بادگیر قدیمی هم در بام خانه به‌چشم می‌خورد.

بازارچه عودلاجان

این بازارچه یکی از قدیم‌ترین بازارچه‌های تهران است. در قدیم این بازارچه مخصوص کاسبان زرتشتی و یهودی بود و امروزه به یک بازارچه تخصصی برای خرید صنایع‌دستی ایرانی تبدیل شده.

تیمچه معروف اکبریان هم در همین بازارچه قرار دارد. این تیمچه با عمری 260 ساله به سفره‌خانه سنتی طهرون قدیم تبدیل شده و دیزی‌هایش بین مردم محله و بازار محبوب است.

خانه فحرالملوک

کمی بالاتر از بازارچه می‌توانید این خانه تاریخی با معماری قاجاری که متعلق به فخر‌الملوک بوده را ببینید. درست است که این خانه به سفره‌خانه سنتی نان و نمک تبدیل شده ولی حتی اگر قصد غذا خوردن ندارید می‌توانید از حیاط و یکی از بخش‌های خانه دیدن کنید.

بیشتر بخوانید: خانه مقدم تهران ؛ وقتی هنر و معماری اصیل ایرانی دست به دست هم می‌دهند

امامزاده یحیی

امامزاده یحیی و چنار معروفش که کنار در ورودی قرار دارد در خیابانی به همین نام است. گفته می‌شود عمر این چنار با قطر 7 متر به 900 سال می‌رسد.

ساخت بنای اصلی امامزاده به دوره مغول برمی‌گردد. قدیمی‌ترین اثر باقی مانده در این مکان تاریخی و مذهبی یک صندوق چوبی است. طبق کتیبه‌ای که داخل امامزاده قرار دارد این صندوق به دستور ملک شاه غازی توسط دو برادر با اسم‌های حسین و محمد لواسانی در سال 895 هجری قمری ساخته شده.

حمام نواب

حمام نواب از حمام‌های عمومی زمان قاجار است که به موزه تبدیل شده. این حمام یکی از بزرگترین چاله حوض‌های تهران را داشته؛ حوض‌های بزرگ آب سرد. گفته می‌شود خیلی از نوجوان‌ها در روزهای گرم تابستان برای آبتنی در حوض آب سرد به اینجا می‌آمند.

اگر فیلم معروف قیصر را دیده باشید باید صحنه قتل کریم آبمنگل را به‌یاد بیاورید؛ آن صحنه در همین حمام فیلمبرداری شده است.

شما پیش از این چیزی درباره خانه مهربان شنیده بودید؟ تا به‌حال خودتان به این خانه رفته‌اید؟ موافق هستید که این خانه معماری و تزئینات زیبایی دارد؟ به دیدنی‌های نزدیک به خانه مهربان هم سری زدید؟ حتما نظر و تجربه خودتان را برای ما بنویسید.

اگر تصمیم دارید که به تهران یا سایر شهرهای ایران سفر کنید می‌توانید برای اجاره آنلاین اقامتگاه به وب سایت پینورست سر بزنید. در پینورست انواع مختلف اقامتگاه از آپارتمان مبله و ویلای استخردار تا کلبه جنگلی لوکس با کیفیت خوب و قیمت مناسب گلچین شده است.

مهدیه نعمتی