اگر نیمنگاهی به تاریخچه اقتصاد کشورمان داشته باشیم متوجه خواهیم شد که در زمانهای قدیم خبری از واردات و صادرات بهصورت چیزی که امروز میبینیم نبود؛ حتی خبری از مراکز خرید پر زرقوبرق که همه جای شهرها را پر کرده باشند هم نبود! عوض همه اینها نبض اقتصاد کشور بزرگمان در دست بازارها و کسبه بازاری بود و معیشت مردم از راه خرید در همین بازارهای قدیمی و دادوستدهایی که صورت میگرفت تامین میشد. ما امروز قصد داریم تا دل شمارا هوایی کنیم و سفری به یکی از تاریخیترین، پررونقترین و قطعا یکی از زیباترین بازارهای کشورمان یعنی بازار اصفهان داشته باشیم؛ پس از همین حالا تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
اصفهان یا بهتر است بگوییم استان اصفهان یکی از استانهای مرکزی ایران است که رتبه ششمین استان پهناور و سومین استان پرجمعیت کشور را دارد. شهر اصفهان بهعنوان مرکز این استان پهناور و تاریخی سومین شهر بزرگ ایران و نهمین شهر پرجمعیت خاورمیانه محسوب میشود.
اصفهان در طول تاریخ همیشه یکی از جاهای موردتوجه پادشاهان ادوار مختلف بوده است. این موضوع خصوصا در دوره صفویه مشهود است؛ بهطوریکه اصفهان در این دوره یعنی فاصله بین سالهای ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی بهعنوان پایتخت ایران انتخاب شد و بهشدت چه از نظر اقتصادی و چه از نظر سیاسی و فرهنگی رونق گرفت.
وقتی صحبت از اقتصاد میکنیم قطعا گل سرسبد تاریخ اقتصاد اصفهان جایی نیست جز بازار اصفهان.
بازار اصفهان بهعنوان یکی از زیباترین و پویاترین بازارهای سنتی ایران محدود به یک نقطه مکانی مشخص نیست؛ بلکه از بخشهای بسیار مختلف و متنوعی تشکیل شده است که برخی از آنها قدمتی بیش از سایر بخشها دارند. در کل و بهصورت خلاصه باید بگوییم که مرکز شهر اصفهان و حوالی میدان نقشجهان پر از مغازهها و راستههای مختلف است که به سمت شمال و اطراف میدان عتیق یا امام علی و مسجد جامع حکیم ادامه پیدا میکنند. برای دسترسی به بازار مسیرهای مختلفی وجود دارند که در ادامه بهطور مفصل درباره آنها صحبت خواهیم کرد.
بازار اصفهان محدوده دقیقی ندارد که بتوانیم بهطور واضح از مسیرهای ورودی و خروجی آن حرف بزنیم. این بازار از اطراف میدان نقشجهان شروع میشود و تا نزدیک میدان امام علی ادامه پیدا میکند. خیابان عبدالرزاق در شمال بازار، خیابان حکیم در غرب و خیابان هاتف در شرق برای دسترسی به بازار مناسب هستند. اگر از سمت میدان نقشجهان قصد ورود به بازار اصفهان را داشته باشید سردر قیصریه در شمال میدان بهترین جا خواهد بود.
معمولا عصرها ترافیک اطراف میدان نقشجهان و بازار اصفهان و همچنین جمعیت مراجعهکنندگان به بازار به اوج خود میرسد. اگر از خودروی شخصی استفاده میکنید بهتر است در پارکینگهای حوالی خیابان حکیم یا هاتف به دنبال جای پارک بگردید. برای اینکه خودتان را با مترو یا اتوبوس به بازار اصفهان برسانید باید در ایستگاه امام حسین از مترو یا اتوبوس پیاده شوید و مسیر خیابان سپه تا میدان نقشجهان را در پیش بگیرید.
ساعت باز و بسته شدن مغازههای بازار در فصلهای مختلف سال کمی متفاوت است ولی بیشتر مغازههای بازار اصفهان از حوالی ساعت ۹ صبح باز هستند و بعد از ساعت ۹ شب رفتهرفته تعطیل خواهند شد.
شمارا نمیدانم ولی من خاطرات زمان کودکی را خیلی خوب به یاد دارم. آن زمانها چیزی به اسم فروشگاه زنجیرهای یا مراکز بزرگ خرید پوشاک، کفش و … وجود نداشت بلکه همهچیز به بقالیهای کوچه و خیابان یا راستههای مختلف بازار ختم میشد. مادرها چادر به سر میکردند و دست بچهها را محکم میگرفتند و راهی بازار میشدند. در این بین بچهها چیزهایی را میدیدند و با گریه و زاری از مادرها میخواستند تا آن وسیله را برایشان بخرند.
از خاطره بازی که بگذریم باید گفت که بازار اصفهان یکی از قدیمیترین و بزرگترین بازارهای ایران و خاورمیانه است. شاید بلندترین راستهبازار متعلق به بازار کرمان باشد و یا گردش اقتصادی هیچ بازاری در کشور به پای بازار تهران نرسد اما یادمان باشد که بازار اصفهان یادگار بهجامانده از دوران صفویان و ماقبل آن است که هنوز هم خشت به خشت دیوارهایش رنگ و بوی آن زمانها را دارد و زیباییهای آن آدم را محو تماشا میکنند.
سر ژان شاردن جواهرفروش و جهانگرد معروف فرانسوی در بخشی از کتاب ۱۰ جلدی خود از سفر به ایران گفته و درباره بازار اصفهان ذکر کرده است که بازار قیصریه و بازار اصفهان با سردر عالی و تزئیناتی مثل آجرهای چینی، کاشیکاریها و سکوهای وسیع ساختهشده از سنگ یشم و سماق که روی آنها جواهرفروشان و زرگران انواع و اقسام زیورآلات و جواهرات و سکههای کمیاب را به فروش میرسانند.
از نظر معماری و شیوه ساخت میشود بازار اصفهان را یکی از زیباترین جاهای دیدنی اصفهان و ایران بهحساب آورد. برای اینکه این موضوع را باور کنید کافی است نگاهی به سقف بازار بیندازید و بازدیدی از جاهای تاریخی گوشه و کنار آن داشته باشید. ساختار بازار اصفهان بسیار متراکم است؛ بهطوریکه مغازههای داخل بازار شانهبهشانه هم قرار گرفتهاند و خبری از فضای خالی در راستهها نیست مگر اینکه کاروانسراها، مدارس و مساجد اطراف بازار این تراکم را در بعضی بخشها کم کنند.
بازار اصفهان حدود ۱.۵ کیلومتر طول دارد و بلندی سقف آن در جاهای مختلف بین ۷ تا ۷.۵ متر متغیر است. بازار اصفهان با حدود ۵ متر عرض راسته نسبت به سایر بازارها عرض کمتری دارد. همین عرض کم راستهها شاید در نگاه اول مراجعهکنندگان را شاکی کند اما داستان از آنجایی جالب میشود که به دلیل این اقدام معماران بازار اصفهان پی ببریم. ازآنجاییکه اصفهان شهری کویری در مرکز ایران است و زمستانهای سرد و تابستانهای گرم دارد همه تلاش معماران آن زمان بر این بوده تا بتوانند شرایط آب و هوایی بازار اصفهان را به ثبات نسبی برسانند.
همین کم بودن عرض راستهها باعث شده که هوای بازار در روزهای گرم تابستان ۱۰ درجه خنکتر از بیرون باشد و در روزهای سرد زمستان داخل بازار تا حدود ۸ درجه گرمتر باشد.
بازدید از بازار اصفهان شمارا وارد شهری مسقف و پر از کوچهپسکوچههای رنگارنگ و مختلف میکند. این کوچهپسکوچهها همان راستههای مختلف بازار هستند که در آنها غرفه دارها با تبوتاب فراوان مشغول فعالیت هستند. پیش از اینکه از راستهها و بخشهای مختلف بازار اصفهان صحبت کنیم بهتر است تعریف مختصری از یکی دو اصطلاح پرکاربرد در مورد بازارها داشته باشیم.
راستهها همان مسیرهای دراز و طولانی داخل بازار هستند که دو طرفشان پر از مغازه است. گاهی اوقات همگی مغازههای یک راسته از یک صنف خاص مثلا پارچهفروشی هستند و آن راسته بهعنوان راسته پارچهفروشها یا هر اسم دیگری معرفی میشود. همچنین به محل تقاطع دو راسته با یکدیگر چهارسو یا چهارسوق گفته میشود. معمولا چهارسوقها محلهای پرترددی هستند و در ساخت آنها از نابترین شیوههای معماری استفاده میشود.
بازار اصفهان هم مثل هر بازار دیگری در کشورمان از مجموعه راستهها، چهارسوقها، تیمچهها، سراها، مسجدها، کاروانسراها و … تشکیل شده است. از مهمترین بخشها و راستههای بازار اصفهان میتوانیم به بازار قیصریه، بازار گلشن، بازار زرگرها، بازار مسگرها، بازار خوانساریها ، بازار تفنگسازها، بازار کفشدوزها، بازار قنادها، بازار رنگرزها، بازار لوافها، بازار آهنگرها، بازار نجارها، بازار نیما ورد و بازار دروازه اشرف اشاره کنیم.
قدمت بعضی از مغازههای راستههای مختلف بازار اصفهان به بیش از ۴۰۰ سال میرسد و همچنان چراغ آنها روشن است و خریدوفروش در آنها جریان دارد.
یکی از فاکتورهای مهمی که اهمیت بازار اصفهان را خیلی زیاد کرده آثار تاریخی موجود در این بازار مثل مساجد، کاروانسراها، تیمچهها و مدرسهها هستند.
اگر از سمت میدان نقشجهان قصد ورود به بازار اصفهان را داشته باشید اولین چیزی که به شما خوشآمد میگوید سردر زیبای قیصریه است. این سردر تاریخی مربوط به دوران صفویه است و در سال۱۳۱۰به فهرست آثار ملی ایران اضافه شده است.
سردر قیصریه در گذشتههای نهچندان دور دارای سه طبقه بود که امروزه طبقه سوم تخریب شده است. از فضای طبقه سوم بهعنوان نقارهخانه برای اعلام ساعات مختلف روز و زمان تعطیلی بازار استفاده میشد. سردر قیصریه بازار اصفهان از چهار در فرعی و یک دروازه اصلی تشکیل شده که از ۴۰۰ سال پیش تا الان محل عبور و مرور مراجعهکنندگان به بازار اصفهان بودهاند. حوض مقابل سردر در سال ۱۳۴۰ به باغچه تبدیل شد؛ اما این روزها دوباره به یک حوض پر از آب زیبا تبدیل شده است.
در فضای بالای سردر علاوه بر کاشیکاریهای قدیمی، مقرنسکاری و معرقکاریهای چشمنواز نقاشیهایی به قلم رضا عباسی کشیده شدهاند که روایتگر رخدادهای مختلف زمانهای گذشته خصوصا زمان سلطنت شاهعباس هستند. بعد از بیرون راندن پرتغالیها از خلیجفارس، به دستور شاهعباس صفوی ساعت موجود در قلعه پرتغالیها به قطر ۸۰ سانتیمتر به اصفهان آورده شد و در بالای سردر قیصریه نصب شد.
تیمچه به فضاهای سرپوشیده با تزئینات زیبا در داخل بازار گفته میشود که معمولا برای عرضه یک نوع کالای خاص مورد استفاده قرار میگیرند. حضور این تیمچهها در کنار سراها، مساجد، مدارس و … به وسعت بازار اصفهان افزوده است. تیمچه ملک یا ملک التجار برخلاف اکثر جاهای تاریخی موجود در محدوده بازار که قدمتی در حد عصر صفویه دارند در دوره قاجار ساخته شده است.
تیمچـه ملک التجار از لحاظ تزئینات به کار رفته یکی از غنیترین تیمچههای اصفهان و کشور است. از جمله تزئینات به کار رفته در این تیمچه میتوانیم به کاشیهای معرق و کتیبههای کاشی هفترنگ اشاره کنیم. حجرههای تیمچه با ارسیهای چوبی پوشیده شدهاند و کاربندیهای سقف تیمچه هم با کاشیهای معرق به زیبایی تزئین شدهاند. بانی این بنای زیبا و ارزشمند حاج ابراهیم ملک التجار از بزرگان و خیران اصفهان در قرن ۱۴ هجری قمری بوده است.
مسجد جارچی یا جارچیباشی یادگار دوره صفویه است که در بازار گلشن و کوچهباغ قلندرها قرار دارد. طبق اطلاعات روی کتیبه سردر، مسجد عتیق در سال ۱۰۱۹ هجری قمری و زمان حکومت شاهعباس ساخته شده است. بانی مسجد عتیق بازار اصفهان ملک سلطان جارچیباشی بوده است و همانطور که از اسمش پیداست مسئول رساندن اخبار و اطلاعیههای شاه به گوش مردم بوده.
مسجد جارچی صحن و حیاط ندارد؛ اما شبستان دارد و اطراف این شبستان با کاشیهای فیروزهای و لاجوردی زیبا و خوشرنگ تزئین شده است. باوجود اینکه مسجد جارچی فضای چندان بزرگی ندارد اما دارای دو محراب از جنس سنگ مرمر است. بعضیها باور دارند که این دو محراب به دلیل وجود عقاید و باورهای مختلف و متفاوت از یکدیگر نصب شدهاند و برخی دیگر میگویند که تعدد محرابها به دلیل حضور چند پیشنماز در مسجد بوده است.
عصار خانه جایی است که در آن عصاره مواد گرفته میشود. بهتر است اینطور بگوییم که در زمانهای قدیم برای تهیه روغن از دانههای روغنی یا پودر کردن چیزهای مختلف دست به دامن عصار خانهها میشدند. عصار خانه شاهی یکی از دیدنیهای تاریخی و کمتر شناختهشده بازار اصفهان است که در سال ۱۰۲۱هجری قمری همزمان با احداث بازار بزرگ قیصریه و مدرسه ملا عبدالله به دستور شاهعباس اول ساخته شد. عصار خانه شاهی در یک طبقه ساخته شد. ارتفاع این یک طبقه چیزی حدود ۱۱ متر و مساحت اصلی آن ۱۸۰۰مترمربع بود که در حال حاضر تنها ۳۸۰ مترمربع است و متحمل تغییرات زیادی شده است.
در بازدید از بازار اصفهان بد نیست سری هم به قدیمیترین اثر تاریخی این شهر یعنی مسجد جامع اصفهان یا مسجد عتیق بزنید. تاریخ ساخت بنای اولیه مسجد عتیق سال ۱۵۶ هجری قمری بوده است. مسجد عتیق در آن زمانها متناسب با جمعیت ساکنین شهر اصفهان ساخته شد و تبدیل به یکی از عوامل مهم گسترش شهرنشینی در اصفهان شد. در سال ۲۲۶ هجری قمری مسجد اولیه به دستور خلیفه معتصم عباسی تخریب شد و بنای ستوندار همراه با سقف چوبی جای آن را گرفت.
بنای فعلی مسجد عتیق مربوط به دوره سلجوقیان است. معماران سلجوقی بهجای استفاده از الگوی معماری مساجد عربی به سبک جدیدی در معماری روی آوردند و چهار ایوان برای مسجد ساختند. از آن زمان تا به امروز مسجد عتیق در دورههای زمانی و حکومتهای مختلف تغییرات زیادی به خود دیده است که مهمترین آنها در دوره ایلخانی، مظفری، تیموری، صفوی و قاجار اتفاق افتادهاند. در حال حاضر این مسجد تاریخی با جزئیات معماری چشمگیر و کمنظیر در بازار اصفهان بهعنوان میراث جهانی یونسکو معرفی شده است.
مسجد حکیم یا مسجد جورجیر نمونهای از مساجد چهار ایوانی ساختهشده در دوره صفویه است که این روزها در بخش انتهایی بازار زرگرها در بازار اصفهان قرار گرفته است. مسجد حکیم حدود ۸ هزار مترمربع وسعت دارد و در ساخت آن از آجر استفادهشده است و کاشیکاریها و آجرکاریها به طرز هنرمندانهای زیباییهای مسجد را دوچندان کردهاند.
مسجد حکیم در زمان پادشاهی شاهعباس دوم به دست طبیب او یعنی حکیم محمد داوود در محل ویرانههای مسجد جامع دیلمی جورجیر مربوط به قرن چهارم هجری ساخته شد. به همین خاطر این مسجد به نام مسجد حکیم مشهور است و از طرف دیگر چون در محلهای قدیمی به نام جورجیر ساختهشده به آن مسجد جورجیر هم گفته میشود.
مدرسه صدر بازار اصفهان از بناهای ارزشمند دوره قاجار است که در بازار دارالشفا قرار گرفته است.
این مدرسه تاریخی از مدارس علمیه اصفهان محسوب میشود که به همت محمدحسین خان صدر اصفهانی که صدراعظم فتحعلی شاه قاجار بود ساخته شد. در ساخت این مدرسه از معماری مدرسه چهارباغ استفاده شده است. شکل حجرهها و ایوانهای جلوی آنها، حیاط بسیار بزرگ و باغچههای زیبا و بزرگ همگی از زیباییهای منحصربهفرد مدرسه صدر هستند که ارزش دیدن دارند.
تا به اینجا همه تاکید ما بر خصوصیات تاریخی بازار اصفهان بود؛ چراکه بازار گردی آنهم در بازار تاریخی اصفهان فقط خرید کردن نیست و باید از قدمبهقدم مسیری که طی میکنید نهایت استفاده را بکنید و خودتان را محو تماشای جاهای دیدنی و تاریخی گوشه و کنار بازار بکنید.
بازار اصفهان هم مثل هر بازار بزرگ و مهم دیگر جایی برای خرید اجناس موردنیاز با قیمتهای مناسب و کیفیت خوب است. در بازار اصفهان میتوانید سراغ سوغاتیهای ارزشمند این استان را بگیرید و گشتوگذاری در مغازههای رنگارنگ عرضهکننده صنایعدستی این استان داشته باشید.
بازار اصفهان آنقدر بزرگ است که معمولا بازدید از همه بخشها و غرفههای آن ساعتها طول خواهد کشید. اگر به دنبال طلا و زیورآلات درجهیک هستید بهتر است به بازار زرگرها سر بزنید. اگر عاشق عتیقهجات یا صنایعدستی اصفهانی مثل میناکاری، خاتمکاری، قلمزنی و … هستید حتما به غرفههای اطراف میدان نقشجهان، بازار قیصریه، راسته و چهارسوی چیتسازها نگاهی بیندازید. مغازههای عرضهکننده پوشاک معمولا در نقاط مختلف بازار پراکنده هستند؛ ولی در بازار مسعودیه و حوالی مسجد حکیم تا هارونیه تنوع بیشتر است. اگر به قصد تهیه ظروف مسی و آثار قلمزنی عازم بازار اصفهان شدید باید راه بازار مسگرها را در پیش بگیرید.
یکی از مهمترین محصولاتی که مراجعهکنندگان بازار اصفهان تهیه میکنند سوغاتیهای خوردنی اصفهان مثل پولکی، گز، سوهان، برشتوک و انواع شیرینیها هستند. مغازههای عرضهکننده این محصولات در تمام بازار اصفهان به چشم میخورند؛ ولی شما باید سراغ بهترینها را بگیرید.
بیشتر بخوانید: راهنمای خرید از اصفهان؛ مثل اصفهانیها خرید کنید
بازار گردی در نصف جهان بدون خوردن غذاهای محلی این شهر و استان آن هم در دل بازار هیچ توفیقی ندارد! برای همه ما پیشآمده که بعد از یک پیادهروی مفصل و طولانی بهشدت خسته و گرسنه شده باشیم و دلمان هوس یک جای دنج، یک غذای خوشمزه و یک نوشیدنی خنک یا چای داغ کرده باشد. بعضی از قدیمیترین کافهها و غذاخوریهای اصفهان در دل بازار این شهر قرار دارند.
بریانیهای اصفهان نیازی به توصیف ندارند. البته بریانی از آن دسته غذاها است که یا عاشقش خواهید شد و یا ترجیح میدهید که سمتش نروید. بریانی حاج محمود در بازار انقلاب بهترین جا برای چشیدن مزه این غذای محبوب اصفهانی است.
این کافه موزه در کنار سردر قیصریه بازار اصفهان و در شمال میدان نقش جهان قرار دارد. اگر دوست دارید همراه با نوشیدنیتان از منظره میدان نقش جهان لذت ببرید حتما کافه موزه قیصریه را امتحان کنید. منوی پذیرایی این کافه فقط شامل شربت، چای، دمنوش و قهوه است.
برای امتحان کردن طعم دیزی های اصفهان در محیط بازار حتما به دیزی سرای بازار اصفهان در محله حکیم سر بزنید. اینجا علاوه بر دیزی میتوانید در روزهای زوج آبگوشت و در روزهای فرد آبگوشت بزباش سفارش بدهید.
رستوران نصف جهان میتواند انتخاب خوبی برای آن دسته از افراد باشد که به دنبال منوی پر از غذاهای متنوع و باکیفیت هستند. این رستوران در بازار چیتسازها قرار دارد.
شاید دوره صفویه بزرگترین نقطه عطف در پیشرفت این بازار باشد؛ اما اطلاعات تاریخی نشان میدهند که بازار اصفهان تا پیش از عصر صفویه هم پررونق و بسیار موردتوجه بوده است. قدیمیترین اشاره به بازار اصفهان در منابع تاریخی به سالهای حکومت خاندان کاکویه در اصفهان برمیگردد. بعدازاینکه خاندان کاکویه تسلیم سلسله تازه به قدرت رسیده سلجوقیان شدند اصفهان بیشازپیش موردتوجه قرار گرفت. پیشرفت این شهر بزرگ و کلیدی تا جایی ادامه پیدا کرد که ملکشاه سلجوقی برادرزاده سلطان طغرل بنیانگذار سلسله سلجوقی اصفهان را بهعنوان پایتخت ایران انتخاب کرد.
در دوره سلجوقیان خصوصا زمان حکومت ملکشاه یکم ساختار بازار قدیم اصفهان شکل گرفت و تا حدود قرن هفتم هجری قمری عناصر و بخشهای مختلف بازار در یک مجموعه ساختمانی یکپارچه با معماری یکدست و زیبا دورهم جمع شدند. بازار اصفهان تا قرن نهم هجری گسترش پیدا کرد و تبدیل به شبکهای گسترده از بخشها و مغازههای مختلف شد؛ تا اینکه آققویونلوها روی کار آمدند. در این دوره این بازار بازهم گسترش پیدا کرد؛ بهگونهای که از دروازه طوقچی در شمال شهر تا بازارچه حسنآباد در جنوب ادامه داشت.
اصفهان در طول تاریخ بارها بهعنوان پایتخت انتخاب شده است. در سال۱۰۰۰ هجری قمری شاهعباس صفوی پایتخت ایران را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و این یعنی بازگشت دوباره شکوه و عظمت گذشته به اصفهان! شاهعباس برای تبدیل اصفهان به یکی از زیباترین و برترین شهرهای ایران و جهان برنامهریزی کرده بود و از این موضوع خبر داشت که بدون وجود بازاری بزرگ برای معامله و خریدوفروش کالا هیچکدام از برنامهها عملی نخواهند شد. بنابراین در اطراف میدان نقشجهان که آنهم به دستور شاهعباس ساخته شده بود بازاری احداث شد تا رونق بیشتری به اقتصاد شهر اصفهان ببخشد.
استاد علی اصفهانی تصمیم گرفت تا بازار تازه احداث شده به دستور شاهعباس اول در شمال میدان نقشجهان را از طریق راستههایی به بازار قدیم متصل کند. این کار زیرکانه او باعث شد تا بازار اصفهان گسترش پیدا کند و هر دو بخش بازار اصفهان به رونقی بیسابقه دست پیدا کنند. به همین خاطر امروزه در بازدید از بازار اصفهان شاهد تفاوتهای معماری در بخشهای مختلف آن هستیم.
شما هم اصفهان را خوب بلد هستید؟ جاهای دیدنیاش را میشناسید؟ طریقه خرید کردن از اصفهان را بلدید؟ شما هم عاشق صنایع دستی اصفهانیها هستید؟ از تجربیات بازارگردی در شهر اصفهان برای ما بنویسید.
راستی اگر به این شهر دیدنی سفر کردید برای انتخاب اقامتگاه به شما رزرو اقامتگاه در پینورست را پیشنهاد میکنیم. در پینورست انواع اقامتگاهها را با قیمتهای متنوع ببینید و بنا به نیاز و سلیقهتان آنها را اجاره کنید. تمام تلاش پینورستیها این است که شما اقامتی با کیفیت و دوستداشتنی را تجربه کنید.