شهر سوخته کجاست؟ سفری به اسرارآمیزترین تمدن باستان

شهر سوخته بازمانده‌ی اسرارآمیزترین بخش تاریخ ایران است. پایتخت یکی از کهنسال‌ترین تمدن‌های تاریخ یعنی تمدن باستانی آراتا. تمدنی که ظاهرا به مرور زمان از ذهن‌ها پاک می‌شود و تا کشف این شهر، خبری ازش نمی‌شود. شهری پیشرفته که حقایق جالبی زیر ویرانه‌هایش پنهان شده. اینجا آنقدر معروف است و شهرتش همگانی‌ست که هرکسی بخشی از داستانش را شنیده. اما ما می‌خواهیم اینجا داستان شهر سوخته، دلیل آتش گرفتنش و ماجرای تمدن پیشرفته‌ی آن سال‌ها را برایتان بگوییم.

شهر سوخته کجاست؟

این شهر  در ۱۲۰ کیلومتری جنوب زابل و در حاشیه‌ی جاده‌ی زابل-زاهدان واقع شده است. در زمان‌های دور، یعنی در عصر برنز (۴۰۰۰ سال پیش) و همزمان با تمدن قدیمی جیرفت، در این محل شهری بزرگ ساخته‌اند. شهر در ساحل رودخانه‌ی هیرمند و دریاچه‌ی هامون.

شهری با ۱۵۱ هکتار وسعت که یکی از بزرگترین شهرهای دوران باستان محسوب می‌شود. در کنار این شهر، قبرستانی باستانی هم پیدا شده که ۲۵ هکتار وسعت دارد و حدود ۳۰۰۰۰ قبر در آن قرار دارد.

اجاره روزانه آپارتمان در زاهدان

داستان شهر سوخته چیست؟

شهر سوخته برای چهارهزارسال زیر ۲۰ سانتی‌متر خاک مدفون شده بود. هوای خشک و بیابانی این منطقه باعث شد تا خیلی از عجایب دوران باستان بعد از هزاران سال همان‌طور سالم بمانند.

می‌گویند اولین بار یک کلنل انگلیسی متوجه این محوطه‌ی باستانی شد. ولی کاشف واقعی شهر سوخته فردی مجارستانی به نام سر اورل اشتین بود. این‌ آقای اشتین همان کسی است که غار هزار بودا را در چین کشف کرده است. او کاشف قدیمی‌ترین کتاب چاپ شده‌ی تاریخ هم هست.

اشتین در سال ۱۹۳۷ این خرابه‌های باستانی را کشف کرد. آن موقع روس‌ها و انگلیسی‌ها برای کشف نقاط اسرارآمیز منطقه با هم رقابت می‌کردند. اشتین هم از طرف انگلیسی‌ها مامور بود تا اطلاعات با ارزش تاریخی را گردآوری کند.

جالب اینجاست که سال ۱۳۸۱ رودخانه‌ی هلیل رود طغیان کرد و با سیلی که آمد بخش‌های جدیدی از شهر سوخته را از زیر خاک درآورد. بعد از این بود که عجایب باستانی این منطقه رو شد و معلوم شد که شهر سوخته همان آراتای افسانه‌ای است.

باستان‌شناسان چه داستانی تعریف می‌کنند؟

در گذشته تصور می‌شد که تمدن از بین‌النهرین در عراق امروزی شروع شده. ولی با کشفیات باستان‌شناسی جدید مشخص شده که احتمالاً تمدن باستانی جیرفت محل قدیمی‌ترین تمدن کره‌ی زمین باشد. تمدن جیرفت از جیرفت و دشت لوت و محدوده‌ی باستانی شهداد تا شهر سوخته را شامل می‌شده. احتمالاً به آن نواحی آراتا می‌گفتند.

تمدن آراتا که به طرز مرموزی از یادهای همه فراموش شده. این تمدن صدها سال از پادشاهی سومر قدیمی‌تر بوده. در کتیبه‌های سومری هم چندبار به آراتا اشاره شده. پادشاه سومر که شهرت هنرمندان افسانه‌ای آراتا را شنیده‌ بود، از آراتایی‌ها خواسته تعدادی هنرمند و معمار برایش بفرستند تا بتواند معبدی جدید بسازد.

در کتیبه‌های باستانی آراتا شهری باشکوه توصیف شده که درخشش تزئینات لاجوردی‌اش و برج‌های باشکوهش چشم‌ها را خیره می‌کرده.

به جز این مدارک جالبی وجود دارد که ثابت می‌کند آراتا جامعه‌ی پیشرفته‌ای بوده:

• مردم آراتا از نشانه‌های الفبایی استفاده می‌کردند.
• مردم آراتا سیستم عددی داشتند.
• این شهر به سیستم‌ لوله‌کشی آب بهداشتی مجهز بود.
• ججمه‌ای در این شهر پیدا شده که ثابت می‌کند اولین جراحی مغز تاریخ اینجا انجام شده.
• مردم آراتا به فنون جواهرسازی مسلط بودند.

بیشتر بخوانید: روستای کندوان ، خانه‌های صخره‌ای سرزمین هابیت‌ها

بهترین زمان سفر به شهر سوخته

این‌جا آب و هوایی گرم و خشک دارد. خیلی کم باران می‌بارد و فقط ۳ماه زمستان سرد است. بقیه روز‌هایش گرم و به خصوص تابستانش سوزان است. این منطقه شب های خنکی دارد. خلاصه فصل پاییز فصل مناسبی برای رفتن به این منطقه است البته تا قبل آذر چون سرما در این‌جا از آذر شروع می‌شود.

چند حقیقت جالب درباره شهر سوخته

• تمدن آراتا به صورت مادرسالاری اداره می‌شد!
• در حال حاضر شهر سوخته در سازمان میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
• در این منطقه اسکلت بانویی پیدا شده که چشم مصنوعی داشته! احتمالاً اولین چشم مصنوعی دنیا که کاربرد زیبایی داشته در شهر سوخته ساخته شده است. مویرگ‌های این چشم با مفتول‌های طلایی باریک طراحی شده تا شبیه مردمک چشم شود. جنس این چشم مصنوعی از قیر و نوعی چربی جانوری‌ست. خیلی جالب است که قذمت این چشم مصنوعی به ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد می‌رسد.

• در این شهر گلدان‌هایی پیدا شده که اگر بچرخانیدشان تصاویر روی گلدان متحرک می‌شوند. یک‌جور انیمیشن باستانی که به انیمیشن بز و درخت معروف است.
• در شهر سوخته تخته‌نرد پیدا شده. قدیمی‌ترین تخته‌نردهایی که تا به حال در دنیا پیدا شده‌اند. قدیمی‌ترین تاس بازی هم در این شهر کشف شده.
• قدیمی‌ترین بذر زیره هم در شهر سوخته پیدا شده.
• قدیمی‌ترین خط‌کش دنیا هم در این شهر کشف شده. یک تکه چوب ۱۰ سانتی‌متر که در فواصل یک و نیم میلی‌متری شکاف خورده بوده.

بیشتر بخوانید: موزه مردان نمکی ، کشف مومیایی از عصر هخامنش در معدنی اسرارآمیز

علت آتش گرفتن شهر سوخته چه بود؟

جالب است بدانید که در دوران باستان، بلوچستان پر از دریاچه‌های قدیمی بوده. به همین خاطر آب و هوای معتدل‌تری داشته است. تمام سواحل رودخانه‌ی هیرمند، سرسبز و حاصل‌خیز بودند. اما در گذر سال‌ها خشکسالی و تغییرات آب و هوا باعث شده که فقط دشت لوت باقی بماند.

لوت یعنی خالی. یعنی هیچ. نمک‌زاری وسیع که پنج‌هزارسال پیش پیشرفته‌ترین شهرهای کل دنیا در آن واقع شده بودند. یکی از حدس‌ها درباره نابودی شهر سوخته هم همین خشکسالی است. ولی ظاهراً شهر قربانی چندین آتش‌سوزی هولناک شده. هیچ‌وقت علت آن مشخص نشد، اما همه‌ مدارک می‌گویند که این شهر سه بار آتش گرفته و هزار و هشتصد سال قبل از میلاد مسیح خالی از سکنه شده.

بعدش را هم که می‌‌دانید. کم کم تمدن آراتا و کل دانش و دستاوردهایش از خاطره‌ها محو شد و …

نکته‌هایی که باید قبل از سفر به این شهر باستانی بدانید

با وجود شهرت شهر سوخته، هنوز توریست‌ها به این منطقه هجوم نیاورده‌اند. اگر دلتان می‌خواهد که به این شهر اسرارآمیز سفر کنید این نکته‌ها را گوشه‌ ذهنتان داشته باشید:

• اولاً که برای رفتن به شهر سوخته اول باید به استان سیستان و بلوچستان و شهر زاهدان بروید. حالا چه با اتوبوس چه با هواپیما، چه قطار و چه  ماشین شخصی.
• خیلی از عتیقه‌های تمدن آراتا در موزه‌ی زاهدان به نمایش گذاشته شده. بهتر است قبل از رفتن به شهر سوخته به این موزه بروید تا اطلاعاتتان نسبت به تمدن آراتا بیشتر بشود.
• از زاهدان راحت می‌توانید تاکسی بگیرید و به شهر سوخته بروید.
• در نزدیکی شهر سوخته‌، موزه‌ای هست که صد در صد ارزش بازدید دارد.
• محوطه‌ی شهر سوخته خیلی بزرگ است. اگر نمی‌خواهید زیاد پیاده‌روی کنید، یک بازدید ۴-۵ ساعته برایتان فوق‌العاده خواهد بود.
• اگر وقت دارید قبرستان و منطقه‌ی مسکونی و خرابه‌های قصر شهر سوخته را حتما ببینید.
• حتماً با خودتان آب و یک مقدار خوراکی همراه ببرید چون در این حوالی هیچ فروشگاهی پیدا نمی‌شود.

بیشتر بخوانید: بازارهای سنتی ایران – ۱۵ بازار با معماری چندصد ساله

شما شهر سوخته را کشف کرده‌اید؟ آن را دیده‌اید؟ تجربه شما از رفتن به این منطقه چیست؟ چه چیزهایی باید همراهمان باشد؟ چه فصلی مناسب سفر به شهر سوخته است؟ برای ما از تجربه‌های خوب و بدتان در قسمت نظرات بنویسید.

راستی در هر شهری در ایران که سفر کردید می‌توانید برای اجاره آنلاین اقامتگاه به سایت پینورست سر بزنید و خیلی راحت اقامتگاه موردپسندتان را پیدا کنید. ما دلمان می خواهد شما حس کنید در همه جای ایران خانه دارید.

محمدرضا ایدرم

فکر کنم نویسنده‌ حساب بشم و چندتا کار دیگه. خیلی عشق سفرم و پینورست داره نویسندگیم رو به سفربازی‌م گره می‌زنه.