-
توی سفر دنبال چی هستی؟ -
کشف شهر -
قلقهای سفر -
تجربههای بقیه
سرگذشت متفاوت خانه بروجردی ها و علی مریم معمار
ماجرای کنجکاوی من به خانه بروجردی ها برمی‌گردد به یکی از دیدارهایم از کاشان؛ سال‌ها پیش وقتی وارد تیمچه عجیب و دیدنی امین‌الدله کاشان شدم شعری روی در چوبی تیمچه نظرم را جلب کرد. «سِنِّمار دوران علی مریم است، که استاد معماری عالم است»! «سِنِّمار» معمار معروف عصر ساسانی بود که سرگذشت افسانه‌گون و عجیبی داشت.
ماجرای عجیب سنمار
معروف است که سنمار قصر خُوَرنَق را به دستور نعمان یکم و برای یزدگرد اول در حوالی نجف ساخته بود و آنقدر در این کار چیره دستی کرد که نعمان از حسادت و برای اینکه او برای دیگرانی چنین قصری به این زیبایی و جلال و شکوه نسازد او را به قتل رساند.
به این ترتیب سِنِّمار نگون بخت از بالای قصر خُوَرنَق، جایی که حاصل ذوق و هنر خودش بود به پایین پرت شد و جان باخت تا همیشه «جزای سمنار» در ادبیات عرب ضرب‌المثل باشد.
حالا چرا من این جزئیات را می‌دانم؟ چون بهرام بیضایی خیلی دقیق‌تر و زیباتر و شورانگیزتر ماجرای سمنار را در نمایشنامه‌ای به نام «مجلس قربانی سنمار» آورده است. از همین جهت برایم جالب توجه آمد که بدانم «علی مریم» کیست که هم «سِنِّمار دوران» است و هم «استاد معماران عالم» و مهم‌تر اینکه بدانم آیا سرنوشتی به تلخی سِنِّمار نگون‌بخت داشت یا نه؟
داستان عاشقانه ساخته شدن خانه بروجردی ها
عجیب اینکه جست‌وجو در احوالات علی مریم هم کنایه بامزه‌ای به زندگی سمنار دارد و هم اینکه با بخش مهمی از آثار تاریخی کاشان در ارتباط است. واقعیت این است که علی مریم، معمار معروف عصر قاجار که بخش زیادی از آثار دیدنی کاشان را ساخته نه تنها بعد از ساخت یکی از شاهکارهایش از حسادت اربابی کشته نشد که اتفاقا نقش مهمی در میان دعوای بامزه دو تاجر کاشانی داشت.
احتمالا داستان عاشقانه ساخت خانه بروجردی ها را می‌دانید. اینکه حاج‌آقا حسن نطنزی برای فرزندش سیدمهدی از دختر حاج سیدجعفر طباطبائی خواستگاری می‌کند و پدر دختر که صاحب خانه طباطبائی‌ها بود شرط قبول ازدواج را ساخت خانه‌ای هم تراز خانه خودش یا زیباتر از آن می‌گذارد.
اینجاست که گره داستان تنها به دست هنرمند و باکفایت علی مریم باز می‌شود. معمار معروف کاشی که پیشتر خانه طباطبائی‌ها را ساخته بود و حالا به سفارش دیگر تاجر شهر خانه جدیدی را در همان حوالی بنا کرد که به خانه بروجردی‌ها مشهور شد. اگر حاج سیدجعفر طباطبائی خباثت طبع و دنائت نعمان یکم را داشت شاید نه این داستان عاشقانه معروف شکل می‌گرفت و نه کاشان صاحب خانه‌ای به زیبایی خانه بروجردی‌ها می‌شد. ولی علی مریم در دوران بهتری پا به دنیا گذاشته بود و حاصل عمرش هم شد خانه بروجردی ها و خانه طباطبایی ها و تیمچه امین‌الدوله که این روزها کاشان را خیلی‌ها به آن می‌شناسند.
علی مریم معمار چطور کاشان را کاشان کرد؟!
اما ماجرای علی مریم تنها به اینجا هم ختم نمی‌شود و جذابیت سرگذشت و زندگی او برای من پیوند خوردنش با یکی از زیباترین آثار تاریخی کاشان است؛ مسجد آقا بزرگ که به نظرم مهم‌ترین و دیدنی‌ترین مکان تاریخی است که در سفر به کاشان می‌توان آن را دید.
ماجرا از این قرار است که علی مریم در خانواده‌ای هنرمند به دنیا آمده بود. پدرش شعرباف بود و مادرش هم البته زنی هنرمند و مشهور بود و طبعش از کودکی با هنر آمیخته بود. وقتی ۱۰ سالش بود هر روز باید فاصله‌ای میان بازار و کارگاه شعربافی پدرش را برای بردن ماسورهای نخ طی می‌کرد.
در این میان او هر روز چند ساعتی را هم محو تماشای کار استاد «حاج شعبانعلی پشت مشهدی» می‌شد که مشغول ساخت بنای زیبای مسجد آقا بزرگ کاشان بود. این شطینت‌ها اغلب به تنبیه علی مریم منجر می‌شد که چندباری پیش چشم استاد معمار اتفاق افتاد.
نهایتا حاج شعبانعلی، معمار بزرگ کاشی از پدر علی مریم تقاضا کرد تا پسر را برای شاگردی پیش او بفرستد و به این ترتیب دو معمار مهم کاشانی که نقش مهمی در هویت معماری این شهر داشتند این فرصت را یافتند تا در مقام استاد و شاگردی رموز و فنون کار را سینه به سینه منتقل کنند. استاد مسجد آقا بزرگ را ساخت و شاگرد خانه‌های تاریخی امروز کاشان را.
گچ‌بری‌ها و نقاشی‌های خانه بروجردی ها
دوره قاجار تنها دوره یکه‌تازی علی مریم در فضای هنری کاشان نبود. یکی دو چهره مهم تاریخی دیگر هم در این دوره حضور داشتند که از قضا دست‌شان با دست علی مریم در یکی از این پروژه‌ها در یک کاسه بوده. نقاش‌های خاندان غفاری کاشان که عمو و برادرزاده‌ای هنرمند بودند و اولی تاثیر فراوانی در آموزش نقاشی در ایران داشت و دومی همان کمال‌الملک معروف است.
آنچه از نقاشی و گچ‌بری بر در و دیوار خانه بروجردی ها دیده می‌شود کار میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی و برادرزاده‌اش میرزا محمدخان غفاری کاشانی ملقب به «کمال الملک» است. نقاشی‌های رنگ روغن کمال‌المکلک و عمویش صنیع‌الملک که اولی در آن زمان به شهرت دومی نبود یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد خانه بروجردی ها است که آن را به گالری از تابلوهای نقاشی رنگ روغن هم تبدیل کرده است. از روایت داستان لیلی و مجنون بر دیوارهای خانه تا داستان یوسف و زلیخا.
نکته جالب در گچ‌بری‌های خانه بروجردی ها توجه به حرفه صاحب آن هم هست؛ در برخی گچ‌بری‌ها نشانه‌هایی از کسب و کار و تجارت صاحب نطنزی آن که به علت تجارت زیاد با شهر بروجرد به «بروجردی» معروف بوده را هم می‌توانید ببنید.
اگر هوس سفر به کاشان یا هرجای ایران را داشتید برای اجاره اقامتگاه خودتان در آن شهر می‌توانید به سایت پینورست سر بزنید و در آن اقامتگاه بومگردی، سوئیت، ویلا…و هرنوع اقامتگاه دیگری را انتخاب و رزرو کنید.
معماری خانه بروجردی ها؛ راز اندرونی و بیرونی
اما اگر از گچ‌بری و نقاشی‌های زیبای خانه بروجردی ها بگذریم شاید مهم‌ترین ویژگی خانه بروجردی‌ها که آن را محبوب عکاسان و این روزها اینستاگرامرها کرده، بادگیرهای قرینه و فوق‌العاده زیبای آن است. سازه‌هایی که نقش مهمی در خنک شدن ساختمانی با این وسعت در دل کویر را داشتند.
بیشتر بخوانید: بادگیر بهتر است یا کولر؟ یادگاری از مهندسان باستان برای استفاده از انرژی باد
خانه بروجردی ها از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده که این دو بخش کاملا از هم جدا هستند. کل ساختمان بنایی دو طبقه است و تنها قسمت جنوبی آن به دلیل وجود سرداب به بنایی سه طبقه تبدیل شده است. اما علاوه بر اندرونی و بیرونی این ساختمان را می‌توان به دو بخش تابستان نشین و زمستان نشین هم تقسیم کرد.
تابستان نشین خانه بروجردی شامل تالار اصلی، دو اتاق، دو سرپوشیده فرعی، یک سرپوشیده اصلی، دو گوشواره، یک شاه‌نشین و تالار طنبی است. این شاید مهم‌ترین بخش خانه بروجردی‌های باشد که در «بیرونی» ساختمان تعبیه شده است. اتاق‌های تابستانی پشت به قبله ساخته شده‌اند تا در واقع در روزهای گرم تابستان پشت به آفتاب و زیر سایه عمارت باشند تا همین مسئله ساکنان را از شدت گزندگی آفتاب کویر مصون بدارد.
اتاق‌های زمستانی هم بخشی از «بیرونی» این عمارت را تشکیل می‌دهند. «اندرونی» این عمارت هم شامل اتاق نشیمن، حیاط خلوت، اتاق پنج دری ساده، صندوقخانه، سرداب بزرگ، حیاط مرکزی، تالار پذیرایی و دو اتاق گوشواره که در دو سمت تالار است. عمده نقاشی‌های بخش «اندرونی» را کمال‌الملک با رنگ روغن اجرا کرده است.
خانه بروجردی ها کجاست؟
خانه بروجردی‌های در محله سلطان میراحمد کاشان و در خیابان علوی فعلی این شهر واقع شده و از آثار دوره قاجار است. ساخت این مجموعه در حدود ۱۸ سال یعنی از سال ۱۲۹۲ تا سال ۱۳۱۰ ه.ق به درازا کشیده و در آن بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچ‌کار و آینه‌کار و دیگر هنرمندان به کار گرفته شده‌اند.
جاهای دیدنی اطراف خانه بروجردی ها
این خانه در خیابان علوی کاشان قرار دارد و این خیابان جاهای تاریخی دیدنی کم ندارد. می‌توانید در یک روز اینجا را بگردید و مهم‌ترین مکان‌های تاریخی‌اش را ببینید. جاهایی مثل خانه طباطبایی‌ها، حمام تاریخی سلطان امیر احمد و…
درمورد خانه طباطبایی‌ها کمی گفته‌ایم حالا برویم سراغ حمام سلطان امیر احمد! اسم اینجا به خاطر امام‌زاده کنار دستش سلطان امیر احمد است. با شنیدن نام حمام آدم خیال نمی‌کند که با همچین معماری روبرو شود. نقاشی‌ها موزائیک‌کاری‌ها و…تمام این‌ها دیدنی‌اند. پشت بام این حمام هم تزئینات زیبایی شده که خوراک عکاسی‌هی حرفه‌ایست!
بعد از دیدن این حمام باز هم می‌توانید در این خیابان خانه عباسیان و…جاهای دیگر را ببینید.
این بود داستان خانه بروجردی‌ها در وب سایت پینورست! شما هم خانه بروجردی‌ها را دیده‌اید؟ کاشان چه شگفتی‌های دیگری دارد؟ دیدن این خانه را پیشنهاد می‌کنید؟ تجربه خودتان را از دیدن این خانه در بخش نظرات برای ما بنویسید.
سامان موحدی راد
اقامتگاه های همین حوالی
این‌ها رو هم ببینی ضرر نمی‌کنی
-
توی سفر دنبال چی هستی؟
-
کشف شهر
-
قلقهای سفر
-
تجربههای بقیه