بیستون کرمانشاه؛ کتاب مصور تاریخ ایران

همه‌مان می‌دانیم که بیستون کرمانشاه یک جاذبه‌ی گردشگری مهم ایران است. اما نکته مهم این است که بیستون فقط یک کوه با سنگ‌نگاره‌‌های باستانی نیست. بلکه مجموعه‌ای بزرگ است که می‌توانید در آن سیر تاریخ را با داستان‌های پرفرازونشیب‌اش  ببینید؛ تاریخی که از دوران پارینه‌سنگی و انسان‌‌های نخستین شروع می‌شود و تا دوران قاجار ادامه دارد. 

اگر گذرتان به بیستون کرمانشاه افتاد،‌ مطمئن باشید از محلی بازدید می‌کنید که پر است از داستان‌هایی از تاریخ که مرورشان برایتان لذت‌بخش خواهد بود.

بیستون کرمانشاه کجاست؟

از شمال شرقی کرمانشاه که چند کیلومتر دور شوید، کم‌کم نمایی جادویی از یک کوه جذبتان می‌‌کند. کوه بیستون، که زمانی معتقد بودند کوهی مقدس است، درست در ۳۰ کیلومتری شمال شرق کرمانشاه، در شهرستان هرسین قرار دارد.

اسم بیستون از کجا آمده است؟

شاید فکر کنید بیستون یعنی ساختمانی که ستونی ندارد. واقعا هم در این اثر تاریخی ستونی پیدا نمی‌کنید. به هر حال کتیبه که به ستون نیاز ندارد. ولی واقعیت این است که معنی این اسم هیچ ربطی به ستون ندارد. اسم اصلی این بنا در گذشته چیز دیگری بوده است.

به عقیده تاریخ‌نویسان اسم بیستون از بغستان آمده است. بغ به معنی خدا و ستان به معنی جایگاه است. در متون تاریخی هم موقع اشاره به این کوه نوشته شده که این کوه به اهورامزدا پیشکش شده است.

به نظر می‌رسد در طول تاریخ بغستان به تدریج به بهیستان و بهیستون و در نهایت به بیستون تبدیل شده است.

زمان بازدید از مجموعه بیستون از ساعت 08:00 تا 20:00 است.

هزینه بلیط برای گردشگران داخلی 5.000 تومان و برای گردشگران خارجی 30.000 تومان در نظر گرفته شده است.

در مجموعه‌ی بیستون چه دیدنی‌‌هایی منتظرمان هستند؟

بیستون یک یادگار واقعی از تاریخ است. اینجا هم می‌توانید رد انسان‌های اولیه در دوران پارینه‌سنگی را پیدا کنید، هم بخشی از آثار حکومت‌های هخامنشیان، ساسانیان و اشکانیان را ببینید و هم رد امپراتوری سلوکی را در کرمانشاه دنبال کنید. 

نقش‌برجسته‌ها و کتیبه‌های بیستون؛ تاریخ تصویری ایران

اولین و چشم‌گیرترین اثری که در محوطه‌ی بیستون کرمانشاه می‌بینید، که بیشتر شهرتش به‌خاطر آن است، نقش برجسته و کتیبه بیستون است که به داریوش اول نسبتش می‌دهند. نقش‌برجسته‌ای که پادشاه را بعد از پیروزی از جنگ نشان می‌دهد و در کنارش کتیبه‌ای از زبان داریوش اول نوشته شده است که می‌گویند اولین و قدیمی‌ترین متن موجود از حکومت ایرانیان است. 

در این سنگ نگاره دست راست داریوش به نشانه پرستش به سمت اهورا مزدا (نشان فروهر) بلند شده است. اهورامزدا هم دست راستش را به نشانه دعای خیر بالا گرفته است. در زیر پای داریوش “گئومات مغ” (شورشی زمان داریوش) را با حالتی از التماس می‌بینیم. وجود کمان در دست چپ داریوش نشان از پادشاهی او دارد.

در پشت سر داریوش هم نقش دو شخص که کماندار و نیزه‌دار او هستند حکاکی شده است. در روبروی پادشاه 9 اسیر شورشی می‌بینیم که دست‌هایشان از پشت به هم بسته شده است. بالای سر هر کدام از اسیران نام آن‌ها و محل شورش مشخص شده است. هشت نفر از آن‌ها کسانی هستند که قصد غصب تخت پادشاهی را داشته اند.

نقش برجسته‌ی داریوش تنها نقش برجسته‌ی کوه بیستون نیست. سنگ‌نگاره‌ی مهرداد دوم، پادشاه ساسانی هم یکی دیگر از نقش برجسته‌های بیستون است که قسمتی از آن تخریب شده و صدراعظم شاه عباس صفوی روی آن یک کتیبه نوشته! متن این کتیبه به زبان ثلث و حاوی نام خدا در شروع آن و در ادامه املاک وقف شده است.

در سنگ نگاره مهرداد دوم، پادشاه ساسانی در کنار چهار تن از فرماندهان به ترتیب جایگاه قدرت آنها دیده  می‌شود. در این نقش هر چهار فرمانده و مهرداد دوم دست راست خود را به نشانه احترام به یکدیگر بالا آورده اند. کتیبه ای به زبان یونانی در کنار این نقش به معرفی هر یک از آنها پرداخته است.

در کنار نقش برجسته‌ی مهرداد دوم، می‌توانید نقش برجسته‌ی گودرز دوم را هم ببینید که مربوط به دوران اشکانیان است. این سنگ نگاره پیروزی گودرز بر مهرداد دوم را نشان می‌دهد. در این نقش برجسته گودرز نیزه  به دست در حال حمله به رقیبش مهرداد است. مهرداد از اسب خود پایین افتاده و همراهش سوار بر اسب در پشت سر او  قرار دارد.

فرهاد تراش؛ ماجرای یک داستان عاشقانه

اگر داستان عشق شیرین و فرهاد را شنیده باشید، می‌دانید که خسروپرویز به فرهاد دستور می‌دهد آنقدر کوه را بکند تا به آب برسد. رسیدن به آب در دل کوه برای فرهاد حکم رسیدن به عشقش شیرین را داشت. پس شروع می‌کند به تیشه زدن تا بالاخره به آب می‌رسد. اما خسروپرویز خبر مرگ شیرین را به او می‌دهد.

می‌گویند فرهاد تراش ‌ثمره همان تیشه‌هایی‌ست که فرهاد برای رسیدن به شیرین به کوه زده است. هرچند درباره‌ی داستان فرهاد تراش همیشه چندین حدس و گمان وجود داشته. عده‌ای می‌گویند اینجا به قصد ساخت یک شاه‌نشین در دوره‌ی ساسانی تراشیده شده است، اما با مرگ پادشاه نیمه‌تمام می‌ماند.

بعضی‌ها می‌گویند داریوش هخامنشی می‌خواسته روی کوه یک واقعه تاریخی را سنگ‌نگاری کند و یک عده هم معتقدند اینجا معدن سنگ و کارگاه حجاری بوده و از آن برای ساخت بناهای دوره‌ی ساسانی سنگ استخراج می‌کردند.

بیشتر بخوانید: طاق بستان کرمانشاه ؛ سفر به تاریخ ساسانی از دل سنگ نبشته ها

اما بیستون واقعا چطوری ساخته شده؟

شاید شما هم در شعرهای زیادی شنیده باشید که بیستون را فرهاد تراشیده است. مثلا این بیت معروف ملک‌الشعرای بهار که می‌گوید «بیستون بر سر راه است مباد از شیرین/خبری گفته و غمگین دل فرهاد کنید». ولی این یک روایت محلی است. مثل روایتی که زمانی می‌گفت تخت جمشید در واقع قلمروی جادویی سلیمان است.

در نهایت با تحقیقات باستان‌شناسی مشخص شد که بیستون را ایرانیان باستان تراشیده‌اند. آن‌ها برای تراشیدن این کتیبه از پلکانی استفاده کردند که از کوه تراشیده شده بود. بعد از پایان کار هم برای این که کسی به کتیبه دسترسی نداشته باشد این پلکان را از بین برده‌اند.

خود کتیبه از سنگی آهکی تراشیده شده ولی برای این که ماندگارتر باشد آن را با آلیاژی نامشخص پوشانده‌اند.

کاروانسرای شاه عباسی؛ هتل لاله‌ی امروزی

درست روبه‌روی فرهاد تراش یک کاروانسرا ساخته اند که به کاروانسرای شاه عباسی معروف است. ظاهرا کاروانسرا را در زمان شاه سلیمان صفوی ساخته‌اند، اما ناصرالدین شاه آن را بازسازی می‌کند. اینجا زمانی محل زندگی خانواده‌های بی‌بضاعت بیستون بوده، اما حالا به یک هتل-کاروانسرای مجهز تبدیل شده است و اسمش را به هتل لاله تغییر داده‌اند.

در چهار گوشه این ساختمان برج‌های هشت ضلعی و دایره‌ای شکل وجود دارند. برج‌های ضلع غربی دایره‌ای و ضلع شرقی هشت ضلعی شکل هستند.

این کاروانسرا به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده و یک کتیبه از دوران صفوی هم در آن وجود دارد. جالب است بدانید که این‌جا به عنوان آثار ملی در سال ۱۳۵۳ ثبت شده است. هتل لاله هم در همین کاروانسرا ساخته شده.

یکی از راه‌های خوبی که می‌شود خیالتان را در سفر از بابت محل اقامت راحت می کند اجاره اقامتگاه در پینورست است. ما برای شما بهترین واحدهای اقامتی موجود را گلچین کرده‌ایم و سعی کرده‌ایم برای شما خاطره‌ای خوب از اقامت بسازیم.

مجسمه‌ی هرکول؛ اساطیر یونان در ایران

مجسمه‌ی هرکول از دل کوه بیستون بیرون آمده است. این مجسمه، در زمان ساخت جاده همدان به کرمانشاه کشف می‌شود و کم‌کم با تحقیقاتی که روی آن انجام می‌دهند، می‌فهمند که قدمتش به دوره‌ی امپراطوری سلوکیان می‌رسد. 

هرکول که برای سلوکیان نمادی از قدرت و شجاعت بده، در کوه بیستون یک پیاله در دست گرفته و پشتش یک کتیبه به زبان یونانی دیده می‌شود. 

البته باید بدانید که یک زمانی سر مجسمه هرکول به سرقت می‌رود و بعد از پیدا کردنش، این قسمت از مجسمه را در گنجینه میراث فرهنگی نگهداری می‌کنند. حالا هم سر مجسمه در بیستون کرمانشاه با سری آهکی جایگزین شده است.

غار شکارچیان؛ زندگی انسان‌های اولیه

درست بالای مجسمه‌ی هرکول غار شکارچیان را می‌بینید که معروف‌ترین غار بیستون است. غار شکارچیان بعد از اینکه به دست باستان‌شناسان آمریکایی کشف شد، این حقیقت را روشن کرد که اینجا جزو اولین سکونت‌گاه‌های انسانی هم بوده است. باستان شناسان توانستند از حفاری‌هایشان به ابزارهای سنگی و استخوانی برسند که رد زندگی در این غار را پررنگ‌تر می‌کرد. 

بیستون چند غار دیگر هم دارد که در همه‌شان آثار زندگی انسان‌های نخستین را پیدا کرده‌اند. غار مر تاریک، غار مردود، غار خِر و غار مر آفتاب اسم غارهای دیگر کوه بیستون است.

پل‌های بیستون؛ از ساسانی تا پهلوی

بیستون دو پل معروف هم دارد؛ پل خسرو برای دوره‌ی ساسانیان که الان خیلی تخریب شده است و پل بیستون که در دوره‌های مختلف تاریخی ساخته شده! پل بیستون را اول در دوره ساسانی پی‌ریزی می‌کنند، اما عمر پادشاهی ساسانی به تکمیلش قد نمی‌دهد. بعد از آن ایلخانیان بخش دیگری از پل را تکمیل کردند و بعد هم در دوره‌ی صفوی و پهلوی بازسازی شده است. 

بیستون را باید چطور بگردیم؟

مجموعه‌ی تاریخی بیستون یک پارکینگ بزرگ دارد که می‌توانید ماشینتان را در آن پارک کنید و بعد به تماشای تاریخ بروید. اینجا دوربین‌های تلسکوپی هم وجود دارند تا بتوانید از دور جزئیات آثار روی کوه را ببینید. با این حال اگر بخواهید می‌توانید خودتان را برای یک کوهپیمایی حسابی هم آماده کنید و از مسیرهای مشخصی کوه را بالا بروید. 

همه‌ی آثاری که در بالا اسم بردیم، تقریبا کنار هم و نزدیک به یکدیگر هستند. بنابراین منتظر باشید که چشمتان خودش شروع به حرکت و کنجکاوی کند و از یک نقش به نقش دیگر برود. 

مجموعه‌ی بیستون یک دریاچه‌ی کوچک هم دارد که با درخت‌هایی که دورش را گرفته‌اند فضایی دنج در یک منطقه‌ی کوهستانی ساخته‌اند. بعد از اینکه بازدیدتان تمام شد، یا اگر وسط تماشای دیدنی‌های بیستون احتیاج به استراحت داشتید، حتما دور دریاچه را هم بگردید و چند دقیقه‌ای استراحت کنید. 

بیشتر بخوانید: سراب نیلوفر کرمانشاه، میزبانی چندین ساله برای گل های نیلوفر آبی

صدرا محمدی