جاده ابریشم را می‌شناسیم. جاده‌ای که از زمان حکومت اشکانیان تا امروز یکی از مهم‌ترین مسیرهای تجاری در جهان بوده و شرق و غرب و جنوب آسیا را به شمال آفریقا و حتی شرق اروپا پیوند میداده. برای راحتی مسافرین این مسیر کاروانسراها، ساباط‌ها و قریه‌های زیادی در این راه ساخته شد. در بعضی از دوره‌های تاریخی، رفت و آمد در این جاده زیاد بوده ولی به مرور زمان جاده رونق خود را از دست داد و زندگی و فعالیت از بسیاری از بناهای این مسیر رخت بر بست و تنها تعدادی از آنها به حیات خود ادامه دادند. یکی از بناهایی که در طول زمان همواره حیات خود را حفظ کرد ارگ گوگد است. در ادامه بیشتر راجع به این ارگ تاریخی خواهیم گفت.
ارگ گوگد قلعه‌ای در مسیر کاروان‌های جاده ابریشم
در شهری به نام گوگد، در ۵ کیلومتری جاده‌ی گلپایگان به تهران، در استان اصفهان قلعه‌ای بزرگ با دیوارهای سرخ رنگ ساخته شده که دومین بنای خشت و گلی ایران است.
شهر گوگد در گذشته قوقه، به معنای محل زندگی پهلوانان نامیده می‌شد و از دوره‌ی اشکانیان به بعد، محل زندگی انسان‌ها و شکل گرفتن شهرها بوده.
همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، به خاطر قرار گرفتن این شهر در مسیر جاده‌ی ابریشم، بازرگان‌ها و تاجرها در میانه‌ی راه به جایی برای استراحت نیاز داشتند. حدود ۲۰۰ سال پیش، ارگی با دیوارهای قرمز رنگ در این شهر و به همین منظور ساخته شد.
این ساختمان حتی امروز برای مسافرها محل آسایش و استراحت است. در حالی‌که بسیاری از بناهای جاده ابریشم کاملا متروکه هستند، ارگ گوگد بعد از دوره‌ای بدون استفاده ماندن رونق سابق را پیدا کرده. یکی از دلیل‌های این زنده بودن در طول زمان این است که این قلعه در هنگام جنگ تبدیل به دژ نظامی میشده و بعد از جنگ، در صورت آسیب دیدن بنا، مجددا بازسازی می‌شد.
همین پویندگی باعث شده این ارگ تاریخی تا امروز پابرجا بماند. امروزه ارگ گوگد تبدیل به هتلی سنتی شده و هنوز از مهمانان‌ها پذیرایی می کند. با این تفاوت که امروز خود ارگ گوگد تبدیل به مقصدی برای سفر و بازدید شده.
درباره این قلعه تاریخی بیشتر بدانیم:
گفتیم که این ارگ در مسیر جاده ابریشم و زمانی یک قلعه نظامی بوده است. ولی بگذارید کمی دقیق‌تر در مورد تاریخچه و معماری و کاربرد امروز این قلعه با شما صحبت کنیم. با پینورست همراه باشید:
تاریخچه ارگ گوگد
زمانی که گلپایگان و گوگد در یکی از مسیرهای فرعی و انشعابات جاده ابریشم قرار گرفتند، یعنی در اواخر دوره‌ی زندیه و اوایل دوره قاجار، ساختمانی درخور شان تاجرهایی که از این مسیر عبور می‌کردند یا والی‌ها و حاکم‌های دیگر ایالت‌ها که در مسیر سفر، از این منطقه گذر می‌کردند ساخته شد.
این ساختمان قلعه‌ی علیخانی یا ارگ گوگد نامیده می‌شود. اگر راجع به نام علیخان می‌پرسید، داستان به قدیمی‌ترین سند مکتوب از ارگ برمی‌گردد که 130 سال قدمت دارد. طبق این سند، شخصی به نام علیخان، که احتمالا در آن دوره از بزرگان یا حاکم‌های منطقه بوده نیمی از ارگگوگد را به عنوان مهریه به نام همسر خود کرده. از آن به بعد ارگ گوگد، قلعه علیخانی هم نامیده می شود.
در چند دهه اخیر علاوه بر اینکه ارگ گوگد به فهرست آثار ملی اضافه شده مرمت هایی هم روی آن صورت گرفته.
معماری ارگ گوگد
معماری ارگ گوگد به شکلی است که هم برای روزهای شورش و هم برای روزهای صلح و میزبانی از مهمان‌ها طراحی شده. نگهبان‌های قلعه می‌توانستند از چهار برجی که در چهار طرف قلعه ساخته شده شورشگران را از راه دور ببینند و اقدامات دفاعی را انجام دهند. دیوارهای بلند و ضخیم قلعه هم مانعی برای ورود نیروهای نظامی مهاجم بوده.
زمانی که مهاجمان به قلعه حمله می‌کردند، نگهبان ها از کنگره های بالای برج تیراندازی می‌کردند و سنگ و سرب داغ بر سر دشمنان میریختند. دایره‌ای‌شکل بودن برج های قلعه این امکان را به نگهبان‌ها میداده که تمام طول دیوار را به خوبی ببینند و نقطه کوری نداشته باشند.
روی دیوارهای قلعه سوراخ‌هایی تعبیه شده و جالب است بدانید که این سوراخ ها به عنوان جای خواب کبوترهایی بوده که آنها هم به نوعی از قلعه دفاع می‌کردند! این کبوترها در هنگام شب درصورت هرگونه حرکت احتمالی از سمت دشمن شروع به بال زدن می‌کردند و صدای بال زدن آنها نگهبان‌ها را متوجه حضور افراد خارجی می‌کرد.
در ورودی سمت شمال ارگ، حوضی کوچکی وجود دارد که در هنگام آتش سوزی از آب آن برای خاموش کردن آتش استفاده میشده. در قسمت جنوب شرقی قلعه چاه آبی وجود دارد. وجود این چاه نشان می‌دهد سازندگان قلعه به فکر روزهایی بودند که امکان محبوس شدن در قلعه به دست دشمنان وجود داشته.
از جنگ و دفاع که دور شویم به روزهای صلح و آبادانی می رسیم. ارگ گوگد در بعضی قسمت‌ها دو طبقه ساخته شده. دلیل وجود طبقات مختلف، رتبه افراد بوده. به این شکل که افراد مهم در طبقات بالا اقامت می‌کردند و طبیعتا امکانات بهتر و بیشتری در اختیار داشتند در حالی که استربان‌ها و افرادی که در درجه‌های پایین‌تر قرار داشتند در طبقه‌ی پایین ارگ اقامت می کردند.
در قسمت ورودی شمالی ارگ، اتاق شاه‌نشین وجود داشته که منظره‌ی خوبی رو به محوطه‌ی قلعه داشته. یکی دیگر از نکته‌های جالب در قلعه‌ی علیخانی کوبه‌های در ورودی هستند. برخلاف دیگر درهای قدیمی که در آنها کوبه‌ی مخصوص به زنان در سمت راست قرار داشته، در این قلعه کوبه‌ی مخصوص به زنان در سمت چپ و درکوب مردانه در سمت راست و با اندازه‌ی بزرگتری قرار داشته.
کاربری ارگ گوگد
چند سالی است که ارگ گوگد به رسم قدیمی خودش، تبدیل به اقامتگاه بومگردی سنتی شده. به همین منظور برای تبدیل فضای داخلی قلعه به فضایی مدرن که گردشگران امروزی در آن احساس راحتی کنند تغییراتی در بنا ایجاد شده.
قسمت عمده‌ی این تغییرات در قسمت جنوبی ارگ انجام شده. پذیرش، درب جنوبی و چای‌خانه بخش‌هایی هستند که به ساختمان اولیه اضافه شده. بقیه قسمت‌های خانه سرنوشتی مشابه گذشته‌ی ارگ دارند. فضایی که در گذشته به عنوان آشپزخانه استفاده می شده امروز محل نگهداری مواد غذایی و پخت آن هاست. اتاق‌های ضلع شمال غربی از گذشته تا امروز محل اقامت مسافرها بوده. اتاق شاه‌نشین ضلع شمالی امروز تبدیل به سوئیت ویژه شده. اماخبری از اصطبل قدیمی نیست و تنها اطاق های زیبا و تزیین شده آن باقی مانده.
اگر از گوگد عبور می‌کردید و قصد شب‌مانی در این منطقه را نداشتید پیشنهاد می‌کنیم برنامه سفر را طوری تنظیم کنید که ناهار را در رستوران ارگ گوگد بخورید. یکی از شغل‌های اصلی مردم منطقه‌ی گلپایگان دامداری بوده و همین باعث شده غذاهای گوشتی به ویژه کباب مخصوص گلپایگان یکی از بی‌نظیرترین نمونه‌های کباب در ایران باشد و خبر خوش این که رستوران ارگ گوگد کباب گلپایگان را هم در منوی غذایی خود دارد.
بعد از ناهار زمان مناسبی برای قدم زدن در قلعه‌ی علیخانی و دیدن زیبایی‌های این قلعه است. چای‌خانه سنتی ارگ از ساعت ۶ و نیم عصر مشغول به کار است و موسیقی زنده به جذابیت های این چای‌خانه با طاق گنبدی شکل و شیشه‌های رنگی اضافه می‌کند.
دسترسی به ارگ گوگد و دیدنی‌های اطراف آن
ارگ گوگد در شهرستان گلپایگان، شهر گوگد، خیابان آیت الله گلپایگانی و در کوچه‌ی قلعه واقع شده. برای رسیدن به گوگد از گلپایگان به سمت شمال شرق حرکت کنید و در فاصله‌ی 11 کیلومتری به ارگ گوگد می‌رسید. اگر با اتوبوس یا قطار به گلپایگان می‌رسید، تاکسی‌های خطی به مقصد گوگد شما را به قلعه خواهند رساند.
سفر کردن به گلپایگان مجموعه‌ای از زیبایی‌های طبیعی و تاریخی را در اختیار شما قرار می‌دهد. اگر به گشت و گذار در طبیعت علاقه دارید، تصویر دشت لاله‌های گلپایگان، منطقه حفاظت شده‌ی موته با آهوهایی که در آن جولان می‌دهند یا کمی دورتر، دشت لاله‌های خوانسار برای همیشه در ذهن شما ثبت خواهد شد. یا اگر برای دیدن آثار تاریخی سفر می کنید، سنگ نگاره‌های سی‌هزارساله‌ی غرقاب، قلعه گبری، مناره ۱۸ متری گلپایگان که شعله آن راهنمای مسافر ها بوده و یا روستای سنگی وانشان حتماً نظر شما را جلب خواهد کرد.
اگر به قصد ماندن در اصفهان دارید به این شهر سفر می‌کنید و می‌خواهید یکی دو هفته در این استان زیبا به گشت و گذار بپردازید، پیشنهاد ما این است که برای پیدا کردن یک اقامتگاه مناسب و تعرفه اجاره آپارتمان مبلهبه پینورست سر بزنید. اینطوری می‌توانید گلچین آپارتمان‌های ما در اصفهان و شهرهای اطراف را ببینید.
به ارگ‌های ایران علاقه دارید؟ به این مطالب هم نگاهی بیندازید:
اگر به کاروانسراهای قدیمی و اقامتگاه‌های بومگردی در شهرهای قدیمی ایران علاقه داشته باشید احتمالش کم نیست که به گوگد سفر کرده باشید. اگر همچین تجربه جالب و متفاوتی را از سر گذرانده‌اید، برای ما در بخش نظرات در مورد آن بنویسید؛ و بنویسید که به نظر شما این ارگ زیبا چطور جایی بود؟ چه توصیه‌هایی برای مسافرهای دیگر دارید؟
به جز این ارگ چه جاهایی را می‌شناسید که امروزه با تغییر کاربری به اقامتگاه بومگردی تبدیل شده‌اند؟ راستی تجربه شما از اقامت در همچین اقامتگاه‌هایی چیست؟ نکته‌های مثبت و منفی‌اش را برای ما در بخش نظرات همین مطلب بنویسید.
من دنا هستم.
شیراز به دنیا اومدم، اصفهان بزرگ شدم و یزد درس خوندم.
رشته‌م گردشگری بوده و عاشق آشپزی، سفر و داستان تعریف کردنم.
همه اینا باعث شده مشتاق بشم به اینکه با نوشتن داستان‌هام رو برای آدم‌ها تعریف کنم.
توی سفر دنبال چی هستی؟ 
کشف شهر 
قلقهای سفر 
تجربههای بقیه 
