یک سفر سه روزه هیجان‌ انگیز به بندر ترکمن

استان گلستان به بهشت آبشارها معروف است ولی این لقب نباید باعث شود که خودمان را گول بزنیم و از دیدن زیبایی‌های دیگر این استان غافل شویم. احتمالا اسم و آوازه بندر ترکمن را زیاد شنیده‌اید. بندر ترکمن که پیش از انقلاب به بندر شاه هم معروف بود، یک شهر بندری است که در جنوب شرقی دریای خزر و غرب استان گلستان و در ناحیه خلیج گرگان قرار گرفته است.

اینکه پیش از انقلاب اسلامی به بندر ترکمن بندر شاه گفته می‌شد ریشه در این قضیه دارد که این شهر بندری در سال ۱۳۰۶ به دستور رضاشاه پهلوی ساخته شد و به همین خاطر تا مدت‌ها به بندر شاه مشهور بود.

با ما همراه باشید تا یک سفر به‌یادماندنی به پایتخت خاویار جهان یعنی بندر ترکمن داشته باشیم و از زیبایی‌های طبیعت، آداب‌ورسوم مردم آن و خوشمزه‌­ترین غذاهای این شهر برایتان بگوییم.

آدرس، طریقه دسترسی و فاصله از گرگان

بندر ترکمن در غربی‌ترین نقطه استان گلستان قرار دارد. اینجا از شمال به گمیشان، از جنوب به کردکوی، از شرق به آق‌قلا و از غرب به ساحل دریای خزر می‌رسد. مرکز استان گلستان یعنی شهرستان گرگان هم در جنوب شرقی بندر ترکمن قرار گرفته است. فاصله بندر ترکمن تا گرگان حدود ۴۰ کیلومتر است.

خوشبختانه برای سفر به بندر ترکمن راه‌های مختلفی در پیش دارید که یکی از محبوب‌ترین آن‌ها استفاده از قطار است. احداث سیستم حمل‌ونقل ریلی در زمان رضاشاه مقدمه‌ای بود برای اینکه بندر ترکمن جزو اولین شهرهای دارای راه‌آهن در کشور باشد. در کنار مسیر ریلی و جاده‌ای می‌توانید بلیت هواپیما هم تهیه کنید و زمان سفرتان را تا حد امکان کوتاه کنید.

اما محبوب‌ترین راهی که این سال‌ها بسیاری از گردشگران و مسافران بندر ترکمن برای سفر خود انتخاب کرده‌اند عبور از جاده‌های پرپیچ‌وخم و سرسبز شمال بوده است.

اگر از سمت تهران قصد حرکت به‌ طرف گلستان و بندر ترکمن را دارید باید بدانید که فاصله بندر ترکمن تا تهران حدود ۳۹۲ کیلومتر است. در بین راه از شهرهایی مثل پل سفید، شیرگاه و قائم‌شهر باید عبور کنید تا به ساری در استان مازندران برسید. فاصله بندر ترکمن تا ساری ۱۱۰ کیلومتر است و بعد از ساری باید از بهشهر، گلوگاه و بندر گز عبور کنید. از حق نگذریم عبور از این مسیر و تماشای دیدنی‌هایی که هر کدامشان در نوع خود بی‌نظیر و تماشایی هستند بخشی از این سفر 400 کیلومتری به‌سوی بندر ترکمن است.

اگر از سمت مشهد به‌طرف بندر ترکمن حرکت کنید بهترین مسیری که می‌توانید انتخاب کنید بزرگراه امام رضا است. از طریق بزرگراه امام رضا ۶۴۹ کیلومتر را باید طی کنید و بعد از عبور از نیشابور، سبزوار و شاهرود به‌جای رفتن به سمت دامغان مسیرتان را به‌طرف گرگان تغییر دهید.

روی نقشه ببینید!

البته مسیر نوستالژیک‌تر و قشنگ‌تر از مسیر مشهد به سمت گرگان و بندر ترکمن همان مسیر جاده بجنورد – گرگان است که حدود ۶۲۱ کیلومتر طول دارد و در بین مسیر باید از قوچان، بجنورد، گنبدکاووس و علی‌آباد کتول عبور کنید.

اگر تصمیم دارید که برای سفر به بندر ترکمن و گرگان برنامه‌ریزی کنید می‌توانید برای اجاره انواع اقامتگاه و بومگردی به پینورست که یک سایت بوم گردی هم هست سر بزنید.

سرگذشت بندر ترکمن

رضاشاه در زمان حکومتش تصمیم جدی گرفته بود تا راه‌آهن سراسری را در ایران پایه‌گذاری کند. اگر از این ماجرا بگذریم که هدف رضاشاه از احداث راه‌آهن سراسری موضوعات نظامی بوده است یا صرفا جنبه اقتصادی داشته، بندر ترکمن یکی از نخستین جاهایی بود که راه‌آهن به آن کشیده شد. راه آهنی که از بندر ترکمن آغاز می‌شد، بعد از طی کردن ۱۴۰۰ کیلومتر به خلیج‌فارس و بندر امام خمینی می‌رسید.

همین برنامه احداث راه‌آهن و البته بالا آمدن عمق خلیج گرگان و کاهش عمق آبخور بندر گز باعث شد که بندر ترکمن توسط مهندسان ایرانی و بلژیکی با الگویی شبیه به تارعنکبوت احداث شود. بندر ترکمن در سال ۱۳۰۹ به شهر تبدیل شد. مدت‌ها بعد به دلیل بالا آمدن عمق خلیج گرگان اسکله‌های این بندر هم مثل بندر گز غیرقابل استفاده شدند و همین باعث شد که این روزها فقط بتوانیم خرابه‌های سه اسکله قدیمی این شهر را ببینیم.

این روزها بندر ترکمن با جمعیت ۵۴۰۰۰ نفر به یکی از زیباترین و مهمان‌نوازترین شهرهای شمالی کشور تبدیل شده است. ۷۵ درصد جمعیت این شهر مردمان ترکمن و سنی مذهب هستند. بقیه جمعیت را هم اقوامی مثل ترک‌های آذربایجان، قزاق‌ها، سیستانی‌ها و طبری‌ها تشکیل می‌دهند.

برای خرید در بندر ترکمن کجا برویم؟

بازارچه ساحلی

 بازارچه ساحلی بندر ترکمن از آن جاهایی است که تقریبا هر چه دلتان بخواهد را در آن پیدا خواهید کرد. از خوراکی‌های خوشمزه و محلی گرفته تا روسری‌ها و لباس­‌های ترکمن بسیار زیبا و صنایع‌دستی بندر ترکمن را می‌توانید در بازارچه ساحلی بندر ترکمن پیدا کنید و با قیمت مناسب بخرید. محیط اطراف بازارچه هم از آنجا که در کنار ساحل دریای خزر قرار گرفته است یکی از جاذبه‌های گردشگری بندر ترکمن محسوب می‌شود. می‌توانید بعد از خرید در ساحل قدم بزنید و لباس‌های محلی بندر ترکمن را هم بپوشید و با آن‌ها عکس یادگاری بگیرید!

دوشنبه‌بازار

دوشنبه‌بازار بندر ترکمن بهشت آن‌هایی است که به صنایع‌دستی علاقه دارند. اینجا آن‌قدر قشنگ و جذاب است که حتی اگر قصد خرید صنایع‌دستی نداشته باشید می‌توانید به‌ عنوان یکی از دیدنی‌های شهر به آن سر بزنید و از تماشای گوشه و کنار آن لذت ببرید. اینجا در دوشنبه‌بازار بندر ترکمن می‌توانید انواع صنایع‌دستی بندر ترکمن مثل قالی، پشتی، گلیم، سوزن‌دوزی­‌ها، محصولات نمدی، جواهرات ترکمن، محصولات ابریشمی و لباس و شال‌های محلی را با قیمت بسیار مناسب تهیه کنید و با این کار به اقتصاد اهالی منطقه مخصوصا هنرمندان هم کمک کنید.

بیشتر بخوانید: پارک جنگلی النگدره کجاست؟ طبیعت‌گردی آسان در دل جنگل‌های گلستان

 جزیره آشوراده ؛ تنها جزیره ایرانی دریای خزر

برخلاف آب‌های جنوبی کشور که پر هستند از جزایر ایرانی کوچک و بزرگ، اگر در دریای خزر سراغ جزیره را بگیرید فقط یک اسم خواهید شنید! جزیره آشوراده تنها جزیره ایرانی دریای خزر است که در مرکز شبه جزیره میانکاله قرار گرفته است. اگر از ساحل بندر ترکمن سوار قایق‌ شوید و ده کیلومتر از ساحل دور شوید، به جزیره‌ای خواهید رسید که یکی از جذاب‌ترین دیدنی‌های شمال کشور و دریای خزر است.

آشوراده به‌عنوان بخشی از شبه جزیره میانکاله تاریخ پرفرازونشیبی را پشت سر گذاشته است. این روزها فقط خانه‌های متروکه و قایق‌های پوسیده را خواهید دید و خبری از سکونت در این جزیره نیست. چیزی که این جزیره را دیدنی و دوست‌­داشتنی کرده سکوت و آرامش باور نکردنی، پرندگان مهاجر، اسکله چوبی و یادگاری‌هایی است که از دوره‌های مختلف در گوشه و کنار آن باقی مانده‌اند و تاریخ را بازگو می‌کنند.

 غذاهای خوشمزه بندر ترکمن ؛ چکدرمه و چوروک­‌های خوشمزه را امتحان کنید.

ترکمن‌ها نه فقط در بندر ترکمن بلکه در هر کجای ایران که باشند استاد پخت غذاهای خوشمزه و منحصربه‌فرد هستند. آن‌ها حتی موقع خوردن غذا هم آداب‌ورسوم خاصی دارند و همگی دور سفره‌ای که مشهور به ثاچاق است می‌نشینند. اگر گذرتان به بندر ترکمن افتاد و مهمان این شهر زیبا و مردم مهمان‌نوازش شدید غذاهای بندر ترکمن و خوردنی‌های خوشمزه این شهر مثل چکدرمه، بولامه، چوروک، اکمک، باسترمه، بیشمه، بوروک، قاتلاما را فراموش نکنید!

چکدرمه نماینده بقیه غذاهای بندر ترکمن است و شاید بتوانیم آن را معروف‌ترین غذای این لیست بنامیم. محلی‌ها چکدرمه را در دیگ‌های خاصی به نام قازان آماده می‌کنند. در نگاه اول به چکدرمه شاید یاد استانبولی معروف خودمان بیفتید ولی این چکدرمه زمین تا آسمان با استامبولی فرق دارد و خیلی خوشمزه‌تر است! برای پخت چکدرمه از برنج، روغن، پیاز، گوشت و ادویه استفاده می‌شود که البته گاهی اوقات گوشت جای خودش را به ماهی تازه می‌دهد.

 اسکله بندر ترکمن را از دست ندهید!

با اینکه گفتیم بالا آمدن عمق خلیج گرگان باعث شده که اسکله‌های بندر ترکمن هم مثل بندر گز برای مواردی مثل پهلو گرفتن لنج‌­ها و کشتی‌ها مناسب نباشند؛ اما این موضوع باعث نشده که اسکله بندر ترکمن از رونق بیفتد.

این روزها اسکله بندر ترکمن یکی از بهترین تفریحگاه‌های این شهر است و خیلی از گردشگران برای قایق‌سواری، تماشای غروب خورشید و البته گرفتن عکس‌های یادگاری جذاب به این اسکله در خلیج گرگان می‌روند. در کنار این‌ها می‌توانید از غرفه‌های اطراف اسکله و بازارچه‌هایی که در اینجا شکل گرفته‌اند اجناس مختلف داخلی و خارجی را باقیمت‌های مناسب بخرید و از خریدتان لذت ببرید.

 تالاب گمیشان ؛ اقامتگاه پرندگان مهاجر

تالاب گمیشان یکی از خاص‌ترین تالاب‌های کشور است که در مرز بین ایران و ترکمنستان قرار گرفته است. این تالاب از سمت جنوب به رودخانه گرگان‌رود، از شمال به ترکمنستان، از غرب به دریای خزر و از شرق به دشت گمیشان محدود می‌شود.

نکته جالبی که در مورد این تالاب وجود دارد حضور بیش از ۸۰ گونه مختلف پرنده است که هرساله از حوالی ماه آبان وارد این تالاب می‌شوند و تا اوایل فروردین مهمان این منطقه هستند.

حدود ۷ کیلومتر از تالاب گمیشان در کشور ترکمنستان قرار دارد و بخش‌هایی از آن به خاطر اهمیت زیست‌محیطی این تالاب به‌شدت تحت محافظت هستند. اگر دوست دارید از این تالاب دیدن کنید و پرندگان مهاجر آن را از نزدیک ببینید کافی است در سفرتان به بندر ترکمن حدود 24 کیلومتر به سمت شمال و مرز ایران – ترکمنستان حرکت کنید.

 در منطقه شکار ممنوع صوفیکم پرندگان مهاجر را از نزدیک ببینید.

مناطق شمالی کشور به خاطر وجود تالاب‌های مختلف و آب‌وهوای مناسب در فصل‌های سرد سال مقصد خیلی از پرندگان مهاجر هستند. این پرندگان از سرمای شدید نقاط مختلف جهان فرار می‌کنند و به اینجا پناه می‌آورند. منطقه صوفیکم در شمال استان گلستان حدود 33 هزار هکتار وسعت دارد و ورودی آن از کیلومتر ۲۵ جاده آق­‌قلا به اینچه برون است. درست مثل تالاب گمیشان، تالاب صوفیکم هم یک منطقه حفاظت‌شده و زیستگاه انواع و اقسام پرندگان و جانوران است.

در منطقه صوفیکم بیش از ۱۳۰ گونه پرنده زندگی می‌کنند که ۹ گونه آن‌ها مهاجر زادآور و ۱۲ گونه بومی زادآور هستند. معمولا پرندگان مهاجر با از راه رسیدن زمستان سرد از ۶ جهت مختلف به این تالاب مهاجرت می‌کنند و در کنار موجودات دیگری مثل روباه ترکمن و کوچک‌ترین پستاندار ایران یعنی حشره‌خوار کوتوله به‌خوبی و خوشی در کنار هم زندگی می‌کنند!

بیشتر بخوانید: آبشار لوه ؛ عروس سرزمین آبشار ها

 به روستای خوش آب‌وهوای قره قاشلی، پرورشگاه اسب اصیل ترکمن سر بزنید!

احتمالا مسابقات اسب‌دوانی بندر ترکمن را از تلویزیون تماشا کرده‌اید. خوب است بدانید که ترکمن‌ها و مخصوصا اهالی بندر ترکمن از زمان‌های دور به ورزش اسب‌سواری علاقه خاصی داشته‌­اند و با شوق و علاقه مثال‌زدنی این مسابقات را دنبال می‌کنند.

یکی از معروف‌ترین نژادهای اسب جهان نژاد ترکمن است که هر ساله در همین مسابقات اسب‌دوانی هم مقام‌های برتر را به‌دست می‌آورد. روستای قره قاشلی تنها ۱۰ کیلومتر از بندر ترکمن فاصله دارد و اگر از جاده گرگان به سمت بندر ترکمن حرکت کنید تابلوهای این روستا را خواهید دید.

قره قاشلی از لحاظ تقسیمات کشوری بخشی از دهستان جعفربای جنوبی است. اگر بخواهیم از آب‌وهوای دلپذیر و طبیعت زیبای این روستای کوچک و نقلی چشم‌پوشی کنیم، چیزی که روستای قره قاشلی را مشهور کرده مهارت و تجربه خاص اهالی این روستا در پرورش اسب‌های اصیل ترکمن است. اهالی روستا از زمان‌های قدیم در کنار کشاورزی و دامداری در زمینه پرورش اسب هم حرف‌های زیادی برای گفتن داشته‌اند و با این کار خود لطف بزرگی به علاقه‌مندان اسب‌سواری و نژاد اسب ترکمن که در معرض نابودی است کرده‌اند!

 لباس‌های زیبای بندر ترکمن؛ هویت یک قوم کهن

نه فقط اهالی بندر ترکمن بلکه همه ترکمن‌های ایران در نوع پوشش و لباس‌هایی که به تن می‌کنند آداب‌ورسوم خاص و تاریخی دارند که هنوز هم پابرجا هست. متاسفانه باید بگوییم در بسیاری از نقاط کشورمان رسم مردم در پوشیدن لباس‌های محلی از بین رفته یا رو به فراموشی است، اما خوشبختانه ترکمن‌هایی مثل اهالی بندر ترکمن حاضر به ترک سنت‌های گذشته خود نشده‌اند.

اگر خوب به لباس زنان ترکمن دقت کنیم متوجه می‌شویم که بانوان ترکمن در موقعیت‌های مختلف لباس‌های مختلف می‌پوشند. پیراهنی که بانوان ترکمن می‌پوشند بیشتر از جنس ابریشم قرمز رنگ است که دور یقه و سر آستین‌های آن سوزن‌دوزی شده است و به آن قیرمیز کونیک گفته می‌شود. معمولا روی این پیراهن ابریشمی یک لباس پر از طرح و نقش به نام چابیت می‌پوشند.

وقتی زنان ترکمن دست‌به‌کار می‌شوند و در کنار مردان در کار کشاورزی و … مشغول می‌شوند از نوعی کمربند ابریشم به نام قوشاق استفاده می‌کنند تا لباس و دامن در حین کار دست‌وپاگیر نباشد. چارقد، کلاه و اپوش هم از لباس‌های مخصوص بانوان ترکمن هستند.

سراغ پوشاک مردان ترکمن که برویم شاهد تنوع کمتری نسبت به بانوان خواهیم بود. دون لباس اصلی مردان ترکمن است که بیشتر مثل چیزی که در عکس‌ها می‌بینیم قرمز رنگ و از جنس ابریشم است و تا زیر زانو می‌رسد. شلوارهای خاصی که مردان ترکمن استفاده می‌کنند جولبار و بالاق نام دارند.

کلاه یکی از اجزای مهم لباس محلی مردان ترکمن است که به آن تلپک هم گفته می‌شود. تلپک با استفاده از پوست بره ساخته می‌شود و انواع مختلفی دارد. در کنار تلپک، گاهی اوقات مردان ترکمن از نوعی کلاه دیگر به اسم بوروک استفاده می‌کنند که ظریف‌تر است و روی آن سوزن‌دوزی شده است.

گلفشان نفتلیجه را از نزدیک ببینید.

طبیعت بندر ترکمن و شهرهای اطراف آن هر بیننده‌ای را حیرت‌زده می‌کند. گلفشان­‌ها از عجیب‌ترین پدیده‌های طبیعی و زمین‌شناختی هستند و تعداد زیادی از آن‌ها را می‌توانید در سیستان و بلوچستان از نزدیک ببینید. اما صبر کنید؛ برای دیدن گلفشان­‌ها نیاز نیست صدها کیلومتر مسیر را تا خود سیستان و بلوچستان طی کنید، چون در گلستان و حوالی بندر ترکمن تعدادی از این گلفشان­‌ها وجود دارند که مشهورترین آن‌ها گلفشان نفتلیجه است!

برای رفتن به گلفشان نفتلیجه باید خودتان را به گمیش تپه مرکز شهرستان گمیشان برسانید. از گمیش تپه باید به سمت تالاب گمیشان حرکت کنید و کمی بعد از تالاب گمیشان، تابلوهای راهنمای مسیر گلفشان نفتلیجه را خواهید دید. از اینجا باید به دل جاده خاکی بزنید و 13 کیلومتر مسیر را تا خود گلفشان طی کنید. در گلفشان نفتلیجه آب‌شور همراه با گل رس و ترکیباتی مثل گوگرد و ید با فشار زیاد گازهای داخل زمین به بیرون پرتاب می‌شود.

موسیقی ترکمنی و سازهای معروف آن‌ها را ببینید و بشناسید.

حتما شما هم ویدئوهای موسیقی ترکمنی را دیده‌اید که در آن‌ها خواننده‌های ترکمن لباس‌های محلی می‌پوشند و سازهای خاصشان را در دست می‌گیرند. ترکمن‌ها حتی در موسیقی هم فرهنگ اصیل و آداب‌ورسوم گذشتگان خود را به نمایش می‌گذارند. البته موسیقی ترکمنی نه فقط در بین ترکمن‌های ایران بلکه در میان ترکمن‌های افغانستان و ترکمنستان هم رواج دارد. به‌طور کلی مقام‌های موسیقی ترکمنی در چهار دستگاه ارائه می‌شوند که تشنید، قرق لر، نوایی و مخمس نام دارند.

ساز اصلی که در موسیقی ترکمنی استفاده می‌شود تامدیره یا تامدئرا نام دارد و از نظر شکل و ظاهر مدل کوچک‌شده‌ای از دوتار است. علاوه بر تامدیره، ترکمن‌ها معمولا در موسیقی­‌هایشان از نی و کمانچه هم استفاده می‌کنند. البته بعضی از استادهای موسیقی ترکمن می‌گویند کمانچه ساز اصیل ترکمن‌ها نیست. چه لذتی از این بهتر که در سفر به دیار ترکمن‌ها بتوانید از نزدیک و به‌صورت زنده به موسیقی زیبای آن‌ها گوش بدهید!

بیشتر بخوانید: دهکده جهان نما گلستان ؛ مسیر، آب و هوا و دیدنی‌های ییلاق بکر شمال

شما تجربه سفر به بندر ترکمن را دارید؟ شما چه راه و مسیری را برای رسیدن به این شهر بندری انتخاب کردید؟ آیا از جزیره آشوراده هم دیدن کردید؟ شما کدام غذای محلی بندر ترکمن را دوست داشتید و به بقیه پیشنهاد می‌دهید که حتما امتحانش کنند؟ آیا در اسکله بندر ترکم قایق‌سواری کردید؟‌ شانس دیدن پرندگان مهاجر را در تالاب گمیشان و تالاب صوفیکم داشتید؟ آیا شما اهل اسب‌سواری هستید؟ به روستای قره قاشلی رفتید؟ آیا از دیدن گلفشان‌ها حیرت‌زده شدید؟ حتما نظر و تجربه خودتان از سفر به بندر ترکمن و دیدن مکان‌های دیدنی آن برای ما بنویسید. 

به یاد داشته باشید که هر زمانی که بخواید می‌توانید برای اجاره آنلاین اقامتگاه در شهر مورد نظرتان به وب سایت پینورست سر بزنید. انواع مختلف اقامتگاه با قیمت مناسب و کیفیت خوب در این سایت برای شما گلچین شده است.

محمدرضا قاسم شیرازی

دانشجوی ژنتیک دانشگاه اصفهان - عاشق روانشناسی و نویسندگی
من خستگی ناپذیرم؛ خستگی ناپذیر از سفر کردن، دیدن چیزهای جدید و نوشتن